Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

2.2. Metamarfozni umutqasiz hayvonlar hayotiga ta’siri va ahamiyati
Metamorfoz (yunoncha: metamorphosis — oʻzgarib qolish) — hayvonlarda Metamarfoz, yaʼni metaboliya — organizm tuzilishining tubdan oʻzgarishi. M. tufayli lichinka voyaga yetgan organizmga aylanadi. M. koʻpchilik umurtqasizlar, ayrim umurtqalilar — minogalar, ayrim baliklar (ikki xil nafas oluvchilar), suvda va qurukdikda yashovchilar uchun xos. Metamarfoz odatda, ontogenezda hayvon yashash tarzining keskin oʻzgarishi, mas, suvda hayot kechirishdan quruklikka chiqish, tuproqsa yashirin yashashdan ochiq havoda yashashga, suvda erkin yashashdan oʻtroq yashashga utishi bilan bogʻliq. Metamarfoz bilan rivojlanadigan hayvonlar hayot siklila voyaga yetgan organizmdan keskin farq qiladigan bitta yoki undan koʻproq lichinkalik davri (qarang Lichinka) boʻladi. Hayvon organizmi Metamarfoz.ning turli davrlarida har xil funksiyani bajaradi. Metamarfoz turning saqlanib qolishi va rivojlanishida mu-him ahamiyatga ega. Tuban umurtqasizlar (gʻovaktanlilar, bushliqichlilar) ning kiprikli erkin suzib yuradigan lichinkalari (parenximula, amfibla-stula, planula) turning keng tarqalishiga yordam beradi. Bunday metamarfoz koʻpincha, avlod almashinuvi (jinssiz va jinsiy kupayishning gallanishi) bilan yana ham murakkablashadi. Avlod almashinmaydigan metamarfoz da tuxumdan chiqqan lichinka turning tarqalishiga yordam beradi (masalan, kiprikli chuvalchanglarning troxoforasi, mollyuskalarning veliger, qisqichbaqasimonlarning na-upleus va zoyea lichinkasi). Nekrotik metamarfozda (nemertinalarda) lichinka ichida yangi lichinka rivojlanadi; eski lichinka tanasining koʻp qismi yemirilib ketadi. Koʻpoyoklilar va moʻylovsiz hasharotlar uchun xos boʻlgan anamor-fozda, asosan, tana boʻgʻimlari soni ortib boradi. Qanotsiz hasharotlar va bir qancha koʻpoyoqlilar rivojlanishida sezilarli oʻzgarishlar sodir boʻlmaydi (protometamorfoz).
Hasharotlarda metamarfoz chala va toʻliq oʻzgarish orqali boradi. Chala uzgarish orqali rivojlanish, yaʼni gemimetaboliya orqali rivojlanadigan hasharotlarda tuxumdan chiqqan lichinka va voyaga yetgan hayvonning yashash tarzi va tuzilishi uxshash bulib, uzgarish faqat boshlangʻich qanotlarning asta-sekin usib borishidan iborat (kunliklar, ninachilar, suvaraklar, chigirtkalar, teng qanotlilar, yarim qattiq qanotlilar, beshiktervatarlar, bitlar). Toʻliq uzgarish, yaʼni golometa-boliya orqali rivojlanishda tuxumdan tuzilishi va hayot kechirishi bilan voyaga yetgan hasharotdan keskin farq qiladigan chuvalchangsimon lichinka chiqadi (qattiq qanotlilar, tangacha qanotlilar, parda qanotlilar, ikki qanotlilar, burgalar, termitlar, toʻrqanotlilar). Chuvalchangsimon lichinka oziqlanish, voyaga yetgan hasharot esa tarqalish va koʻpayish funksiyasini bajaradi. Lichinka gʻumbakka aylanadi. Gʻumbakdan voyaga yetgan hasharot chiqadi (qarang Gʻumbak). Umurtqali hayvonlardan minogalar va suvda hamda quruqliqda yashovchilarda metamarfoz keskin namoyon boʻladi. Minogalar lichinkasi suv tubidagi loyda yashaydi. Voyaga yetgan minoga baliqlar terisida parazitlik qiladi. Suvda va quruklikda yashovchilarda tuxumdan itbaliq deb ataladigan lichinka chiqadi. M. jarayonida itbaliqning lichinkalik organlari asta-sekin yoʻqolib, voyaga yetgan hayvonga aylanadi. Metamarfoz ichki sekretsiya bezlari ishlab chiqaradigan gormonlar orqali boshqariladi.
Jinsiy va jinssiz ko’payadi. Jinssiz kurtaklanish orqali bir qancha turlar koloniya hosil qiladi. Ko’pchiligi ayrim jinsli. Gidroidlarning jinsiy hujayralari ektodermada; stsifoid va korall poliplarda endodermada hosil bo’ladi. Ko’pchilik dengiz Bo’shliqichlilarda urug’langan tuxum hujayradan erkin suzib yuradigan planula lichinkasi chiqadi. Planuladan metamorfoz orqali polip, ba’zan Meduza vujudga keladi. O’troq yashovchi poliplarda meduzalar polipning kurtaklanishi tufayli hosil bo’ladi. 4 sinf: Gidrozoylar, stsifomeduzalar, korall poliplar va qirilib bitgan konulyatlar (Conulata) ga bo’linadi. 9000 dan ortiq turi ma’lum,barcha dengizlarda, ba’zi turlari (gidralar va ayrim meduzalar) chuchuk suvlarda uchraydi. Yirtqich yoki plankton bilan oziqlanadi. Ayrim turlari boshqa organizmlar uchun oziq bo’ladi. Yirtqich turlari oziq uchun baliqlarga konkurentlik qilishi tufayli zararli hisoblanadi. Bo’shliqichlilar orasida yashil xivchinlilar, turli yashil o’simliklar bilan simbioz yashovchilari ham bor. Koloniya bo’lib yashovchi korall poliplar orollar hosil qiladi va ko’pchilik dengiz hayvonlari uchun pana joy hisoblanadi. Korall poliplar qisman qurilish materiali va zebziynat uchun foydalaniladi. Rivojlanish sikli. Lyambliyalar jinssiz, uzunasiga boTinish yo‘li bilan
ko‘payadi. Ularning hayot sikli vegetativ va sistaga o‘ralgan formalarining
almashinib turishidan iborat. Vegetativ formalari so‘rg‘ichlari bilan ichak shilliq
pardasiga yopishib olgan holda yashaydi. Наг 1 sm shilliq pardada bir milliongacha individlar bo‘lishi mumkin. Lyambliyalar odam organizmida 30—40 kun yashaydi. Lyambliya sistalari odamga oziq-ovqat, ichiladigan suv, iflos qo‘l va boshqa yo‘llar bilan o‘tadi. Sistalar o‘n ikki barmoq ichakda yoriladi va undan yangi vegetativ formalar chiqadi. Lyamblioz, asosan, yosh bolalarda uchraydi.
Klinikasi. Lyamblioz bilan kasallangan bemorlarda kasallik belgilari aniq
ko‘rinmaydi. Ba’zida kasallik belgilarsiz o‘tadi, bemor sista tashuvchi hisoblanadi.
Tashxisi. Diagnoz qo‘yishda, asosan, bemor najasi maxsus usullar asosida
tekshirib ko‘riladi. Buning uchun najas lyugol eritmasi bilan bo‘yalib, mikroskop
(x400) orqali kuzatiladi va sistalar topiladi. Ba’zan o‘n ikki barmoq ichakdagi
borliq zond bilan olinib mikroskop ostida tekshiriladi.
Profflaktikasi. Lyamblioz kasalligi nistatin dorisi bilan davolanadi. Parazitlarning yuqmasligi uchun profilaktik qoidalarga qat’iy amal qilish kerak:
a) ovqatni yaxshi pishirish va suvni qaynatib ichish; b) xomligicha iste’mol
qilinadigan sabzavot va boshqa mahsulotlami yaxshilab yuvish; d) pishirilgan ovqat va ichiladigan suvni yopiq idishda saqlash; e) pashshalami qirish; 0 ovqatdan
oldin va hojatdan keyin qo‘lni yuvishga odatlanish zarur
TRIXOMONADALAR OILASI (trichomonadidae)
Odam oiganizmida uch tur trixomonadalar parazitlik qiladi. Yo‘g‘on ichakda —
ichak trixomonadasi — trichomonas hominis, og‘iz bo‘shlig‘ida — og‘iz
trixomonadasi — trichomonas tenax, jinsiy va siydik yo'llarida — qin trixomonadasi — trichomonas vaginalis.
Ichak trixomonadasi (trichomonas hominis) (7-rasm) — hamma joyda keng
tarqalgan, odamning yo‘g‘on ichagida parazitlik qilib yashaydi. Tanasi oval
shaklda, ketingi uchi o‘tkirlashgan, uzunligi 5—15 mkm, sharsimon yadrosi
tananing oldingi qismida joylashgan. Gavdaning oldingi uchida 4—5 ta xivchini
bor, ulardan bittasi to‘lqinsimon parda bo‘ylab orqaga qayrilgan. Xivchinlar
trixomonadaning harakatini ta’minlaydi. Protoplazmasida hazm qiluvchi
vakuolalari mavjud. Ularda bakteriya va eritrotsitlar uchraydi. Trixomonada uzunasiga bo‘linish yo‘li bilan ko‘payadi. Sistalik formalari yo‘q.
Odam ichagida parazitlik qiluvchi trixomonadalar xavfli kasalliklami keltirib
chiqarmaydi, lekin koht (ich qotish) kasalini tezlashtiradi, degan ma’lumotlar
bor. Qin trixomonadasi (trichomonas vaginalis)— tanasining kattaligi 15—30 mkm gacha, noksimon shaklda. Tuzilishiga koYa ichak trixomonadasiga
o‘xshaydi. Bu parazit hamma joyda tarqalgan bo‘lib, erkak va ayollaming siydik
yo‘llarida uchraydi. Zararianish ayollarda 20—40 %, erkaklarda 15 %ni tashkil
qiladi. Qin trixomonadasi ayollarda og‘ir kasalliklami keltirib chiqaradi. Ular,
asosan, jinsiy aloqa vaqtida yuqadi. Shuningdek, ginekologik asboblar orqali
ham yuqishi mumkin. Og‘iz trixomonadasi (trichomonas tenax) tuzilishiga ko‘ra ichak trixomonadasiga o‘xshaydi, o‘lchamlari 6—13 mkm. Hilpillovchi membranasi tanasining oxirigacha yetib bormagan. Sistalar hosil qilmaydi. Aniqlanishicha, og‘iz bo‘shlig‘ida turli xil jarohatlar bo‘lganda (gingivit, parodontoz, tishlar darz ketganda) uchraydi. Patogen xususiyati aniqlanmagan.
Organizm zaiflashganda amyobalar ichak devorining ichiga, shilliq parda ostiga
o‘tadi va yirik vegetativ shaklga aylanadi. Mayda vegetativ shaklning yirik vegetative shaklga aylanishida tashqi omillaming ahamiyati katta.
Amyobaning yirik vegetativ shakli 20—40 mkm keladi. Protoplazmasi
shishasimon tiniq ektoplazma va mayda donachali yarim tiniq endoplazmaga
ajralib turadi. Yirik vegetativ shakldagi ichak bo‘shlig‘iga o4ib, mayda vegetativ
shaklga aylanadi va sistaga o‘ralib axlat bilan tashqariga chiqib ketadi. Bemor bir
kecha-kunduzda 300 mln tagacha sista chiqaradi. Sistalar juda chidamli bo‘ladi:
nam najasda 5 haftagacha, suvda ikki oygacha tirik saqlanadi. Dizenteriya
amyobasining sistalarida 4 ta yadro hosil bo‘ladi.
Klinikasi va tashxisi. Kasallik qorinning pastki sohasida og‘riq bo‘lishi bilan
boshlanadi. Ich ketadi, axlat qizil-jigarrang tusga kiradi. Yo‘g‘on ichakda yuza
joylashgan qon oquvchi yara hosil bo‘ladi. Qonli, yiringli ich ketish kuzatiladi.
Tana harorati ko4arilishi, rang oqarishi (anemiya), darmonsizlanish yuzaga
keladi. Dizenteriyaning og‘ir holati o‘limga olib kelishi mumkin. Kasallikka axlatni Lyugol eritmasi bilan bo‘yab mikroskopda (x400) sistalarini topish orqali
tashxis qo‘yiladi. Kasallikning xuruj davrida axlat bilan to‘qimada amyobaning
barcha shakllari, ayniqsa, vegetativ (F.magna), sog‘ayish davrida F.minuta
yoki sistalari chiqishi mumkin.

Volvokssimonlar (Volvocophyceae) — yashil suv oʻtlari sinfi. Yakka hujayra (donaliyella, xlamidomonada) yoki koloniya (volvoks, pandorina, eudofina) boʻlib oʻsadi, oʻsuv davrida harakatchan. Hujayrasida kosasimon pirenoidli xloroplast, qizil "koʻzcha", qisqaruvchi vakuol, 2 (baʼzan 4,8) ta xivchin boʻladi. Yakka hujayra Volvoks qattiq qobiqsiz. Volvoks boʻyiga boʻlinish orqali, qobiqli Volvoks zoosporalar hosil qilish orqali jinssiz koʻpayadi. Koloniya Volvoksning jinssiz koʻpayishi zoosporalarning koloniya ichida yana qoʻshilib, yangi koloniya hosil qilishi orqali sodir boʻladi. Jinsiy koʻpayish geologamiya, izogamiya, geterogamiya yoki oogamiya tarzida roʻy beradi. Asosan oqmaydigan chuchuk suvlarda, qisman tuproqda uchraydi. Qulay sharoitda juda tez koʻpayib suvning "gullashi"ga sabab boʻladi. Bir necha yuz turi maʼlum.

Metamorfoz - bu hayvonlar tug'ilgandan keyin bir muncha vaqt o'tgach, ekstremal, tez jismoniy o'zgarishlarga uchraydigan jarayon. Metamorfoz natijasi organizmning butun tana rejasining o'zgarishi bo'lishi mumkin, masalan, hayvonning oyoqlari sonining, ovqatlanish vositalarining yoki nafas olish vositalarining o'zgarishi.
Metamorfozdan foydalanadigan turlarda , odatda, jinsiy etuklik uchun metamorfoz ham talab qilinadi. Ushbu turlarning metamorfik a'zolari odatda juftlasha olmaydi yoki ko'paya olmaydi.
Metamorfozning keng tarqalgan misollari orasida ko'pchilik hasharotlar sodir bo'lgan jarayon va kurtaklarning qurbaqalarga aylanishi kiradi. Quyidagi diagrammada bu o'zgarish bosqichlari ko'rsatilgan, bunda baliqqa o'xshash mayda kurtaklar butunlay boshqa hayvonga aylanadi:
Metamorfozga uchragan hayvonlarga baliq, mollyuskalar va hasharotlar, mollyuskalar yoki baliqlar bilan bog'liq bo'lgan boshqa ko'plab dengiz jonzotlari kiradi. Misol uchun, hasharotlar bilan chambarchas bog'liq bo'lgan lobsterlar hayot aylanish jarayonining bir qismi sifatida metamorfozga uchraydi.
Metamorfoz - bu ajoyib jarayon. Hujayra o'sishi va differentsiatsiyasining tezligi va darajasi hayratlanarli. Ko'pgina turlarda bunday tez o'sish va hujayra turidagi bunday keskin o'zgarishlar faqat embrion rivojlanish davrida sodir bo'ladi. Darhaqiqat, ba'zi olimlarning fikriga ko'ra, metamorfoz jarayoni hayvon hujayralarining bir hujayra turidan boshqasiga o'tishiga imkon beruvchi genlarning bir xil qayta faollashishini o'z ichiga oladi.
Metamorfozga olib keladigan o'zgarishlar gormonlar tomonidan qo'zg'atiladi, bu hayvonlarning tanasi metamorfozga yaqinlashish uchun to'g'ri sharoitlar sifatida chiqaradi. Ba'zi hayvonlarda gormonlar kaskadi sodir bo'ladi, bunda trigger gormoni hayvon tanasining turli qismlariga ta'sir qiluvchi bir qancha boshqa gormonlar chiqarilishiga olib keladi.

Gormonlar hujayralar faoliyatida keskin o'zgarishlarga olib keladi va hatto tırtılning pillasini aylantirishi kabi xatti-harakatlarning o'zgarishiga olib keladi.

Gormonlarning metamorfozga ta'sirini ushbu gormonlarni metamorfizmdan oldingi hayvonlarga sun'iy ravishda yuborish orqali o'rganish mumkin. Masalan, suv ta'minotiga qalqonsimon bez gormonlari qo'shilishi sababli, kurtaklar dumlarini va oyoq-qo'llarini erta yo'qotishni boshlashi mumkin. Afsuski, bu hayvonning sog'lig'iga salbiy ta'sir qiladi.

Metamorfoz funktsiyasi

Olimlar metamorfoz nima uchun paydo bo'lganini aniq bilishmaydi. Hozirgi hayvonlar uchun uning maqsadi aniq: agar metamorfoz sodir bo'lmaganda, kurtaklar qurbaqaga aylana olmaydi va lichinkalar ko'payish qobiliyatiga ega bo'la olmaydi. Reproduktiv jihatdan etuk a'zolar bo'lmasa, bu turlar tezda nobud bo'ladi.
Lekin nima uchun bu turlar birinchi navbatda bu qo'shimcha qadamga muhtoj bo'lib rivojlanadi? Nega faqat tuxumdan to'la kapalak yoki qurbaqalarni chiqarmaslik kerak? Hech bo'lmaganda ba'zi metamorfozga uchragan turlar bu tarzda boshlanmagan: eng qadimgi hasharotlar, asosan, voyaga etgan holda tuxumdan chiqqan. Ammo bir necha yuz million yil oldin, ba'zi turlar metamorfoz hiylasiga qoqilib ketishdi. Bu juda muvaffaqiyatli bo'ldi; Bugungi kunda tirik turlarning deyarli uchdan ikki qismi o'zlarining kattalar va balog'atga etmagan shakllari o'rtasida katta o'zgarishlarni amalga oshirish uchun metamorfozdan foydalanadilar.
Metamorfozning foydasi raqobatni kamaytirish qobiliyatida bo'lishi mumkin . Pre-metamorfik hayvonlar odatda kattalar shakllaridan butunlay boshqacha resurslarni iste'mol qiladilar. Tadpollar suvda yashaydi, suv o'tlari va o'simliklar bilan oziqlanadi. Qurbaqalar quruqlikda yashaydi, havodan nafas oladi va hasharotlar bilan oziqlanadi. Tırtıllar barglarni yeydi; kapalaklar nektardan yashaydi. Va boshqalar..
Bu turning keksa a'zolarining yosh a'zolar bilan raqobatlashishiga samarali to'sqinlik qiladi. Bu turning ko'proq a'zolarining jinsiy etuklikka erishishiga olib kelishi mumkin, bu ularning turlarining keksa a'zolari tomonidan raqobatlasha olmaydi.

Metamorfoz turlari

To'liq metamorfozda lichinka kattalar bo'lish uchun tana rejasini butunlay o'zgartiradi . Eng mashhur misol - bu kapalak, u qurtga o'xshash, barg yeyuvchi tırtıl sifatida boshlanadi va ekzoskelet bilan uchuvchi, nektar ichuvchi jonzotga aylanadi . To'liq metamorfozga uchragan organizmlar "holometabolous" deb ataladi, bu yunoncha "holo" "to'liq" yoki "butun", "meta" "o'zgarish" va "bole" otidan "otish". Demak, "holometabolous" "butunlay o'zgaruvchan" yoki "butunlay o'zgaruvchan" degan ma'noni anglatadi Bu o'zgarish shunchalik tez va to'liqki, tırtıl pilla aylanib, tanasida bu tub o'zgarishlarga duchor bo'lganda haftalar davomida uxlashi kerak. Qurtsimon lichinka bosqichidan butunlay boshqacha ko'rinishdagi hayvonga aylanadigan boshqa hayvonlarga qo'ng'izlar, chivinlar, kuya, chumolilar va asalarilar kiradi. Ba'zi olimlarning fikricha, to'liq metamorfozning lichinka bosqichi to'g'ri rivojlanmagan holda tuxumlaridan chiqqan hasharotlardan paydo bo'lgan bo'lishi mumkin. Bu embrionlarning ba'zilari tashqi dunyoda oziq-ovqat topish uchun etarlicha uzoq yashagan bo'lishi mumkin; va bu ularga afzallik berish bilan yakunlangan bo'lishi mumkin, chunki ular kattalar bosqichiga metamorfoza qilishdan oldin tengdoshlariga qaraganda ko'proq vaqt ovqatlanishlari va ko'proq kuchga ega bo'lishlari mumkin edi.

Tugallanmagan metamorfoz

Tugallanmagan metamorfozda hayvon tanasining faqat ba'zi qismlari metamorfoz jarayonida o'zgaradi. Voyaga yetganida tanasini qisman oʻzgartiradigan hayvonlar grekcha “hemi” “yarim”, “meta”, “oʻzgarish” va “bole” feʼlidan “otish” soʻzlaridan kelib chiqqan holda, “gemimetabol” deb ataladi. Demak, "hemimetabolous" so'z "yarim o'zgaruvchan" degan ma'noni anglatadi. Masalan, tarakanlar, chigirtkalar va ninachilar tuxumdan chiqadilar, ular katta yoshlilarga juda o'xshaydi. Ular o'sib ulg'aygan sari qanotlari va ishlaydigan reproduktiv organlariga ega bo'lishadi, lekin ular butunlay metamorfoza bo'lgan amakivachchalari kabi tanalarini to'liq qayta tiklamaydilar.
Metamorfozga misollar
Kapalaklar
Ko'pchiligimiz maktabda tırtıllarni kapalaklarga aylantirish orqali metamorfoz jarayonining guvohi bo'lishimiz mumkin. Chuvalchangsimon tırtılning bir necha hafta davomida pillaga o‘ralib, keyin go‘zal kapalak bo‘lib paydo bo‘lishi g‘oyasi, albatta, g‘alati. Ammo tashqi ko'rinishdagi aniq o'zgarishlar, masalan, qanotlarning o'sishi, bu jarayonning qanchalik g'alati ekanligiga to'g'ri kelmaydi.
Pillada tırtıllar shunchaki oyoq, qanot va ekzoskeletga ega bo'lmaydi. Shuningdek, ular yangi ko'z o'stiradilar , barg yeyuvchi og'iz qismlarini yo'qotadilar va ularni nektar so'ruvchi proboscislar bilan almashtiradilar va etuk reproduktiv organlarga ega bo'ladilar.
Ushbu keskin o'zgarishni amalga oshirish uchun metamorfoza qiluvchi tırtıl asosan o'zini hazm qiladi.

Kurtni kapalakga aylantirish uchun katta energiya va xom ashyo talab qilinadi. Buni amalga oshirish uchun tırtıllar o'z tanalarining ko'p qismini eritadigan fermentlarni chiqaradi! Darhaqiqat, pillaning qattiq qobig'i nafaqat metamorfozga uchragan hasharotni hujumdan himoya qilish uchun kerak: uning suyuqlanayotgan tanasini bir-biriga bog'lab qo'yish kerak, chunki u oqib ketmaydi!

Bu fermentlar tomonidan tırtılın barcha hujayralari erimaydi. Hayoliy disklar deb ataladigan maxsus to'qimalar omon qoladi va ular oziqlanish uchun tırtıl tanasining qolgan qismi bo'lgan sho'rvadan foydalanadilar. Oqsillar, vitaminlar va minerallarni iste'mol qilish orqali - kapalakni yaratish uchun kerak bo'lgan hamma narsa - bu tasavvur disklar juda tez o'sib, kapalakning etuk tana qismlariga aylanadi.
Yangi tananing eski tana bilan deyarli hech qanday umumiyligi yo'q. Uning yangi oyoqlari, yangi sezgi organlari, yangi ekzoskeletlari, yangi reproduktiv tizimi mavjud. Hatto uning ovqat hazm qilish tizimi ham xuddi shunday ishlamaydi, chunki u endi barglar o'rniga nektarni hazm qilishi kerak. Bularning barchasi chiroyli qanotlardan tashqari.
Bu tub oʻzgarish kapalaklarga oʻz hayot aylanishini juda samarali yakunlash imkonini beradi, bunda kattalar kapalaklari va tırtıllar oʻrtasida oziq-ovqat uchun raqobat boʻlmaydi. Ko'pgina boshqa hasharotlar ham xuddi shunday jarayondan o'tadi. Ular chuvalchangsimon lichinka sifatida tuxumdan chiqib, oxir-oqibat qattiq qoʻgʻirchoqlarga oʻralib, oyoqlari, ekzoskeletlari va bir vaqtlar oʻzlari boʻlgan lichinkalari bilan deyarli oʻxshashliklarga ega boʻlmagan kattalar boʻlib paydo boʻladi. Asalarilar, qo'ng'izlar, chumolilar va chivinlar bu strategiyadan foydalanadilar.

Qurbaqalar

Kurtakning qurbaqaga aylanishi tırtılning kapalakka aylanishiga qaraganda bir oz kamroq shiddatli, ammo jarayonlar bir qator muhim umumiy xususiyatlarga ega. Tadpols o'z tanalarini shilimshiqlarga eritmaydi; lekin ular ularni kamroq ajoyib tarzda "hazm qiladilar". Apoptoz - yoki "dasturlashtirilgan hujayra o'limi" jarayonidan foydalanib, kurtaklar endi kerak bo'lmagan hujayralarga o'zlarining DNKlarini parchalash va o'lish uchun "buyurtma berishadi". Keyin o'lik hujayralar energiya va boshqa hujayralarni yaratish uchun xom ashyo olish uchun kannibalizatsiya qilinadi. Ularning dumi hujayralari parchalanib, rivojlanayotgan oyoqlarini yasash uchun ishlatiladi; xuddi shunga o'xshash jarayon gillalar bilan sodir bo'ladi, ular g'o'zapoyaning havo bilan nafas oluvchi o'pkalarini rivojlantira boshlaganda yo'qoladi. Shunisi e'tiborga loyiqki, qushqo'nmas metamorfoz va hasharotlar metamorfozi alohida rivojlangan; hasharotlar va amfibiyalarning umumiy ajdodi uzoq vaqt oldin ajralib ketgan va zamonaviy hasharotlarning ajdodlari metamorfozdan foydalanmagan deb o'ylashadi. Agar bir xil hodisa bir-biridan tubdan farq qiladigan organizmlarda ikki marta rivojlansa, bu foydali moslashuv ekanligidan dalolat beradi !

Baliq
Ba'zi turdagi baliqlar qushbo'ronnikiga o'xshash metamorfozalarga uchraydi. Garchi bu o'zgarishlar unchalik dramatik bo'lmasa-da, ular baliqning oziq-ovqat manbai, tana rejasi va yashash joyida o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Evolyutsiyaning keskin shakllari singari, bu kattalarning o'smirlar bilan oziq-ovqat uchun raqobatlashiga yo'l qo'ymaslik uchun xizmat qilishi mumkin.

Misol uchun, qizil ikra o'zining yosh shaklida chuchuk suv baliqidir. Qisman metamorfozga uchraganidan so'ng, u sho'r suvli baliqlarga aylanadi. Ushbu jarayon haqida o'ylayotganda, barcha organizmlar o'zlarining tuz-suv balansini tartibga solishlari kerakligini yodda tutish kerak. Shuning uchun odamlar dengiz suvini o'lmasdan icholmaydilar: tuz bizning hujayra kimyomizni buzadi va hujayralarimiz to'g'ri ishlamaydi. Xuddi shu tarzda, chuchuk suv baliqlari odatda sho'r suvda yashay olmaydi. Demak, sho'r suvli baliq bo'lish uchun losos sho'r suv bilan kurashish uchun yangi organlar va hujayra mexanizmlarini ishlab chiqishi kerak. Shuning uchun qizil ikra o'zining yillik ko'chishini oqimga qarab amalga oshirishi kerak; kattalar lososlari okeanda yashaydi, lekin balog'atga etmaganlar omon qolishi uchun ularning tuxumlari toza suvda chiqishi kerak. Bu shuni anglatadiki, kattalar lososlari o'z uylarini okeandagi chuchuk daryolar uchun tark etishlari va tuxum qo'yishdan oldin iloji boricha yuqori oqimga suzishlari kerak! Flounders, g'alati tarzda, metamorfozga uchraydi, bunda ularning bir ko'zi va burun teshigi boshning bir tomonidan boshqasiga o'tadi. Balog'atga etmaganlar sifatida kambala ko'pchilik baliqlarga o'xshaydi: ular oqimga nisbatan vertikal ravishda suzadilar, pichoq kabi tanasining har bir tomonida bir ko'z va bitta burun teshigi bilan. Bu tana turi ularga boshqa baliq turlari kabi tez suzishga imkon beradi.
Ammo balog'at yoshida kambala dengiz tubiga bosilgan holda, qorinlarida suzish orqali o'zlarini kamuflyaj qiladigan tekis baliqdir. Ushbu turmush tarzini o'zgartirish uchun balog'atga etmagan kambala asosan yon tomonlariga ag'dariladi va tanasining bir tomonini qorinlariga aylantiradi. Hujayra o'zgarishlari tufayli qorin tomondan ko'z va burun teshigi boshqa ko'z va burun teshigiga qo'shilish uchun baliqning "yuqori" tomoniga o'tadi.

Xulosa
Metamorfoz umurtqasizlarning koʻp guruhlari va ayrim umurtqali hayvonlarga xosdir. Odatda Metamorfoz borliq sharoitining keskin oʻzgarishi bilan bogʻliq, masalan. erkin suzuvchi hayotdan biriktirilgan hayot tarziga, suvdan quruqlikka o'tish bilan. Metamorfoz bilan rivojlanadigan hayvonlarning hayot siklida kamida bitta lichinka davri mavjud boʻlib, bunda organizm yashash muhiti, harakatlanish usuli, xulq-atvori va oziqlanish xususiyatlariga koʻra katta hayvondan sezilarli farqlanadi. Hayvonlarda Metamorfoz gormonlar tomonidan boshqariladi; hasharotlarda, masalan, ekdizon, juvenil gormon (miyaga qo'shni tuzilmalar tomonidan sintezlanadi) va protorakotrop gormon (miya tomonidan ishlab chiqariladi), Metamorfoz davrida hayvonning hayot tarzini o‘zgartirishi (bulutlar, kavakichlilar, mishankalar, assidiyalarda plankton hayot kechirishdan o‘troqholatga o‘tishi, sakkulinalarda erkin yashashdan parazitlikka o‘tish), yashash muhitini o‘zgartirishi (amfibiyalarda suvdan qurulikka o‘tishi) kuzatiladi. Ekologik muhitning o‘zgarishi ba’zan hayvonlar filogeneziga ham ta’sir etadi. Shuning bilan birgalikda katta biologik ahamiyatga ham ega. Jumladan, o‘troq, plankton lichinkalari yoki parazit hayvonlarning erkin yashaydigan lichinkalari hayvonning tabiatda tarqalishini ta’minlaydi. Shuning uchun lichinkalarning tuzilishi va hayoti genetik va senogenetik xususiyatlarga ega. Metamarfoz ichki sekretsiya bezlari ishlab chiqaradigan gormonlar orqali boshqariladi.