Gidrometallurgik usul Kumush ajratib olish Po‘lat ajratib olish

Kumush ajratib olish

Oltin singari kumush ham tabiatda sof, ya’ni tug‘ma kumush metall holida uchraydi. Ammo oltindan farqli, kumush kimyoviy birikmalar hosil qilib, minerallar tashkil etadi. U oltingugurt birikmalari tashkil etib sulfidli rudalar tarkibida qatnashadi, yoki mayday – dispers zarralar sifatida tarkib topadi. Kumushning sirti malum darajada kislorodli parda va oksidli parda bilan qoplanadi.

Kumushning minerallaridan quyidagi birikmalar mavjud:
1. Kerargirit AgCl minerali oksidlangan rudalarda uchraydi.
2. Argentit yoki kumush yaltirog‘i – AgS sulfidli rudalarda uchraydi, kupincha tarkibida Su₂S bo‘ladi.
3. Getit Ag₂Te minerali gidrotermal konlarida uchraydi.
4. Surma-kumush, margimush-kumush sulfidli minerallari: stefanit 5Ag₂SЧSb₂S, pirargerit 3Ag₂SЧAs₂S₃, diskrazit As₃Sb₂ polimetall rudalarda ko‘p tarqalgan.
5. Polibazit 9(Ag,Cu)_2Ч(Sb, As)₂S va kumush tarkibli tetraedrat 3(Cu, Ag)₂SЧSb₂S₃.
6. Argentoyarazit AgFe₃(OH)₆(SO₄)₂ – temir tug‘ma (jeleznie shlyapi) toshida bo‘ladi.
Kumush oltin bilan birga gidrometallurgik usulda va faqatgina
affinaj jarayonida bir-biridan ajratib olinadi.
Po‘lat ajratib olish

Po‘latlar ishlab chiqarish usuli bo‘yicha quyidagicha tasniflanadi:

1) ishlatiladigan agregatning turiga qarab:
– konverter (o‘z navbatida kislorodli-konverter);
– bessemer (bessemer konverterida erigan cho‘yanning ortiqcha
uglerodini havo yordamida kuydirib po‘latga aylantirish);
– tomason;
– marten;
– elektropo‘lat;
– elektroshlakni qayta eritish po‘latiga va boshqalarga bo‘linadi.
2) ishlatilish texnologiyasi bo‘yicha:
– asosiy va nordon martenli;
– asosli va nordon elektropo‘lat;
– vakuumda sintetik shlaklar ishtirokida inert gazlar bilan puflab

ishlov berilgan va boshqa po‘latlarga bo‘linadi.

3) holati bo‘yicha:
– qattiq holdagi (gubchaga o‘xshash, g‘ovak-g‘ovak temir – bevosita tiklash natijasida hosil bo‘lgan mahsulotlar);
– elektrolitik holdagi (tarkibida temir bo‘lgan materiallarini elektroliz qilishdan hosil bo‘lgan mahsulotlar);
– kukunsimon holdagi (suyuq po‘latni mayda zarralarga aylantirish, changlatish jarayonidan hosil bo‘lgan mahsulotlar),
– xamirsimon holdagi («Aston-Bayers» jarayonidan, pudling,krichli va boshqa jarayonlar natijasida hosil bo‘lgan mahsulotlar),
– suyuq, quyilgan holdagi (konverter, marten va boshqa shunga o‘xshash jarayonlarning mahsulotlari).
O‘zbekistonda po‘lat ikkilamchi xomashyodan ishlab chiqariladi.
Legirlangan metallarning qirindilari – ikkilamchi po‘lat olish xomashyolaridan biri hisoblanadi. Legirlangan metallarning qirindilari
– legirlangan po‘lat va qotishmalarni olish uchun eng qimmatbaho xomashyo hisoblanadi. Shixta tarkibida legirlangan metallar qirindilarini ishlatish ferro qotishmalar va boshqa legirlangan metallarni iqtisod qilishga olib keladi.
Qirindilar – legirlangan temir-tersak resurslarining 40 foizini tashkil qiladi, hamda ratsional va to‘la foydalanish kerak bo‘lgan juda ko‘p miqdorda legirlaydigan elementlarni o‘zida mujassam qilgan.Legirlangan qirindilar va legirlangan metallarning turli xil chiqindilaridan – legirlangan shixta quymalari (LShQ) tayyorlanadi. Bu legirlangan shixta quymalar elektro po‘lat eritish sexlarida eritiladi. LShQga ishlov berish uskunalariga quyidagilar kiradi: yoyli elektropechlar, kovshlar, turli xil konveyerlar. Pechlar maxsus fundamentlarga o‘rnatiladi. Pechlarda elektrodlar elektromashina regulyatorlari yordamida avtomatik boshqariladi.
Buning uchun usti maxsus moslama bilan ko‘tariladi va yon tomonga olinadi.
Elektropechlardan metall maxsus teshiklardan cho‘michlar (kovsh)ga tarnov (jelob) orqali oqiziladi. Cho‘michlarning sig‘imi unga solinadigan shlakni miqdoriga qarab o‘lchanadi.Eritish uchun mo‘ljallangan qirindilar laboratoriyada kimyoviy tarkibi tekshiriladi. Guruhi va markasi aniqlangandan keyin, elektropechda eritishga jo‘natiladi.Elektropechlarda eritish 4 ta asosiy jarayonni o‘z ichiga oladi:
1) qirindilarni pechning pastki va yon qismlariga yuklash;
2) qirindilarni eritish va qo‘shimcha yuklash;
3) talab qilingan haroratga etkazish va shlakdagi qisman erigan
legirlangan elementlarni tiklash;
4) metallni chiqarish va quyish