Hooc-ch nh

Asparagin — HOOC-CH(NH₂)-CH₂-CONH₂ oʻsimlik organizmida azotli birikmalarning almashinishidan hosil boʻladigan Asparagin kislota amidi. Mol. m. 132,12; rangsiz kristallar. Suvda, kislotalarda yaxshi eriydi, organik kislotalarda erimaydi. Asparagin — alifatik amino kislota. Koʻp oqsillarning tarkibiga kiradi. Sarsabil (Asparagus) poyalarida topilgan. Oʻsimlik va hayvon toʻqimalarida erkin holda uchraydi. Dukkakli oʻsimliklarning maysalarida ham toʻplanadi. Asparagin oʻsimliklar hayotida muhim rol oʻynaydi. U oqsil hosil boʻlishi jarayonida vujudga kelgan ammiakni zararsizlantiruvchi va oʻsimliklarni azot bilan taʼminlovchi birikma hisoblanadi^[1].
Manbalar
АСПАРАГИН КИСЛОТА (аминоках-рабокислота) , – рангсиз кристаллар, дикарбон аминокислоталардан бири, Мол. м. 133,1. А. к. ҳайвон ва ўсимлик оксиллари таркибида кўп миқдорда учрайди, уларда азот моддаларининг алмашинувида муҳим роль уйнайди. У пиримидин асослари ҳосил бўлишида, мочевина синтезида ҳам иштирок этади. Барча организмларда эркин ҳолда ҳамда оқсиллар таркибида мавжуд бўлганлиги учун уни синтез қилиб олиш мумкин. Аспарагин кислотанинг амидланишидан аспарагин ҳосил бўлади. Аспарагин кислотани илк бор 1868 й. да Г. Ритхаузен конглутин ва легумин оқсилларидан ажратиб олган.
Glutamin kislota, glyutamin (a-aminoglutar ) kislota, COOH-CH2CH2-CH(NH)2-COOH — kristallar. Mol.m. 147,13, suyukdanish temperaturasi 202°. Suvda yaxshi eriydi. Oqsil va qator muhim quyi molekulyar birikmalar (mas, glutation) tarkibiga kiradi. Tabiiy shakli — D. (+) izomer G.k. jonivorlar uchun almashtiriladigan aminokislota hisoblanadi. Kazein, jelatina, kleykovina tarki-bida koʻp miqdorda boʻladi. Qon plazmasi oʻzining u-monoamidi — glutamin bilan birga barcha erkin aminokislotalarning 1/3 qismini tashkil qiladi. r.K.+NH3+AT£± glutamin+ADF+N3RO4 anorganik reaksiyasi liazalar guruhiga mansub glutaminsintetaza fermenti (qarang Fermentlar) yordamida amalga oshadi, bunda jonivorlar va oʻsimliklar toʻqimalarida ortiqcha ammiakning bogʻlanishi sodir boʻladi. Shu tariqa glutamin ammiakni deoksikatsiya joyiga (aksari hollarda buyrak va jigarda) yoʻnaltiradi, u aminoguruhlar uchun zaxira boʻlib ham xizmat qiladi va oqsillar tarkibiga kiradi. Moddalar almashinuvida ayniqsa glutamin — G.k. sistemasi muxim rol oʻynaydi. G.k. moddalar almashinuvining boshqa muhim jarayonlari qayta aminlanishida (aspargin kislota bilan birga asosiy ishtirokchilardan biridir) ham qatnashadi. Dezaminlanishda a-ketoglutar kislota hosil qiladi, u esa oʻz navbatida trikarbon kislotalar sikliga, dekarboksillashda muhim neytrop agent —a-aminomoy kislota hosil boʻlishiga olib keladi; koʻp sonli sintezlarda, shu jumladan glutation, glyukoza, ornitin sintezida ishtirok etadi. G.k.ning natriyli tuzidan oziq-ovqat sanoatida mahsulotlarning taʼmi va kiymatini oshirishda, tibbiyotda tabletkalar, pastalar, shuningdek, baʼzi asab kasalliklarini davolashda qoʻllaniladigan suyuq dorilar (tomirga yuboriladi) tayyorlashda foydalaniladi.