Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

Oshgan qiymatni hisoblash 
 
Moliyaviy  operatsiya  va  bitimlarda  vaqt  omili  asosiy  o’rinlardan  birini  egallaydi. 
Vaqt 
omili 
bilan 
pulning 
notenglik 
qiymati, 
moliyaviy 
qo’yilmalarning 
noekvivalentliligi, amalga oshiriladigan bitimlarning  qaytarilmasligi tamoyillari bevosita 
bog’langandir
.  
Masalan, infliyatsiyaga uchramagan sharoitda ham yanvar oyida olingan 
10000 so’m bilan, fevral oyida olingan 10000 so’m teng emas. 
Pulning  boshlang’ich  summasidagi  o’zgirishini  aniqlash  uchun,  ssudadan, 
qo’yilmalardan olingan daromadni hisoblash zarur. 
Pulning  boshlang’ich  summasining  foizlar  ko’shilishi  bilan  ortishi  (ko’payishi) 
yoki boshlang’ich pul summasining o’sishi jarayoni moliya statistikasida, oshgan qiymat 
deyiladi.  Pulning  oshgan  qiymati,  odatda,  sodda  va  murakkab  foizlarda  xisoblanadi. 
Bularning  o’zi  oddiy  va  xisob  stavkasiga  (tijorat  yoki  bank  uchyoti  xam  deyiladi) 
bo’linadi. Xar qanday stavka xam 1 yilga belgilanadi. 
Sodda  foizlar.
 
Bu  usulda  oshgan  qiymatni  aniklashda,  xisoblash  asosi  o’zgarmas 
bo’lishi shart. Masalan, 10000 so’m sodda foizlar bilan qarzga berilsa, xisob-kitob necha 
marta  bajarilmasin,  baza  10000  so’m  bo’lib  qolaveradi.  Sodda  foizlar  bilan  oshgan 
qiymatni xisoblashda vaqt oralig’i har xil  (kun, oy, kvartal, yil va x.k.) bo’lishi mumkin. 
Vaqt  oralig’i  foiz  yozish,  foiz  qo’shish  davri  deyiladi.  Qo’shilgan  foizlar  kreditorga 
beriladi yoki qarzni boshlang’ich summasiga qo’shib quyiladi. Bu shartnomaga bog’lik.  
Sodda  foizlarda  (dekursiv  metod  bo’yicha)  oshgan  qiymat  summasi  quyidagi 
formula bilan xisoblanadi: 
                                       S  = P +Pin   yoki   S  =  P(1+in)
, 
bu  erda  :   
S
  –  pulning  oshgan  (oxirgi)  qiymati  summasi; 
P
  –  boshlang’ich  summa; 
n
  – 
foiz yozish davrlari soni; 
i
 – foiz stavkasi; 
1+in 
– boshlang’ich stavkani ko’paytiruvchi 
miqdor; 
Misol.
  10  mln.so’m  5  yilga  30%  stavkasi  bilan  berilgan.  Pulning  oshgan  qiymati 
summasi aniqlansin. 
S = 10 + 10∙0,3∙ 5 = 25,0 mln. so’m 
S = 10 (1+ 0,3 ∙ 5) = 25,0 mln. so’m 
Yukorida  ta’kidlanganidek,  qarz  muddati  har  xil  bo’lishi  mumkin.  Agar  qarz 
muddati  1  yildan  kam  bo’lsa,  yukorida  keltirilgan  formulaga  qisman  o’zgartirish 
kiritamiz va 
S
 ni quyidagicha xisoblaymiz: 
 
bu erda: 
d
 – qarz kunlar soni; 
k
 – yildagi kunlar soni; 
Misol.
 70000 so’m 90 kunga 20% stavkasi bilan berilgan bo’lsa, oshgan qiymatni 
aniqlang.  
                            
 = 75,6  ming so’m.  

---

 
28 
 
Amaliyotda  foiz  yozish  davrlari  har  yil  bo’lishi  mumkin.  Agarda
, 
n
1 
,  n
2  .  .  .  .   
n
n
   
foiz yozish davrlarida  
i
1 
, i
2 . . . .  
 i
n