Iqtisodiyotda informatsion-kommunikatsion texnologiyalar

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA 
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

“IQTISODIYOTDA INFORMATSION-KOMMUNIKATSION TEXNOLOGIYALAR”

Bajardi:Xo’janov O.

“MA`LUMOTLAR BAZASINI

BOSHQARISH TIZIMI”


REJA

1. 
   Axborot tizmlari tushunchasi
   
2. 
   Ma`lumotlar bazasi
   
3. 
   Asosiy tushunchalar va ta`riflar.
   

Adabiyotlar:

• 
  Klivert Ch. Ensiklopediya polzovatelya Delphi2 DiaSoft, Kiev, 1996g.
  
• 
  A.Ya.Arxangelskiy Delphi 7, Moskva, izd. «Binom», 2003g.
  
• 
  T. Konnolli, K. Bregg. Bazi dannix. Universitet Peysli, Shotlandiya, izd M SPB Kiev, 2003g.
  

Axborot tizmlari tushunchasi

Ko`pgina masalalarni yechish asosida axborotlarni qayta ishlash yotadi. Axborotlarni qayta ishlashni yengillashtirish maqsadida avtomatlashtirilgan axborot tizimlari yaratiladi.

Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari deb shunday tizimlarga aytiladiki, ularning tarkibida texnik vositalar, jumaladan shaxsiy kompyuterlar ishtirok etadi. Axborot tizimlari deb keng ma`noda axborotlarni qayta ishlaydigan ixtiyoriy tizimni tushunish mumkin. Tadbiq etish sohasiga qarab axborot tizimlarni ishlab chiqarish, ta`lim, sog`liqni saqlash, harbiy va boshqa soha tizimlariga ajratish mumkin.

Axborot tizimlarini maqsadli ishlatilishiga qarab

bir qancha kategoriyalarga bo`lish mumkin.

• 
  Ma`lumot beruvchi tizim
  
• 
  Qidiruv tizimi
  
• 
  Boshqaruv tizimi
  
• 
  va boshqa tizimlar. Bularning barchasi avtomatlashtirilgan axborot tizimi bo`la oladi.
  

Axborot tizimlari asosida ma`lumotlar bazasi(MB) yotadi. MB deganda ma`lumotlarni shunday o`zaro bog`lanishi tushiniladiki, u mashina xotirasida saqlanib, maxsus ma`lumotlar bazasini boshqarish tizimi dasturtiy vositasi yo`rdamida to`ldirilishi, o`zgartirilishi va takomillashtirilishi mumkin.
Aniq ma’lumotlarni (masalani) hal qilishda inson real dunyoni u yoki bu sohasi bilan cheklanadi. Bunday hollarda faqat ba’zi bir ob’ektlarni o‘rganishgina qiziqish uyg‘otadi. Bunday ob’ektlarni majmuasini predmet soxa deyiladi.
Ob’ekt – bu ixtiyoriy predmet, xodisa, tushuncha yoki jarayondir.
Ma’lumot – bu uni ma’nosiga e’tibor bermay qaraladigan ixtiyoriy simvollar to‘plamidir.
O‘zaro bog‘langan ma’lumotlar ma’lumotlar tizimi deyiladi.
Barcha ob’ektlar atributlari bilan xarakterlanadi. Masalan, ob’yekt sifatida fakultet, kutubxona, kompyuter va boshqalarni qarash mumkin.
Jumladan, kompyuter ob’ektini atributlari sifatida hisoblash tezligi, operativ xotira xajmi, o‘lchamlari va boshqalarni ko‘rish mumkin. Atributlarda saqlanadigan xabarlar ma’lumotlarni qiymatlari deyiladi.
Ma’lumotlarni nomlangan eng kichik birligi ma’lumot elementidir. U ko‘pincha maydon deb aytiladi va bayt va bitlardan tashkil topadi. Ma’lumotlar agregati ma’lumot elementini nomlangan to‘plamidir.
MB administratori deyilganda birorta shaxs yoki bir necha shaxslardan iborat bo‘lgan va MB sini loyihalash, uzatish va samarador ishlashini ta’minlovchidir.
Jumladan, kompyuter ob’ektini atributlari sifatida hisoblash tezligi, operativ xotira xajmi, o‘lchamlari va boshqalarni ko‘rish mumkin. Atributlarda saqlanadigan xabarlar ma’lumotlarni qiymatlari deyiladi.
Ma’lumotlarni nomlangan eng kichik birligi ma’lumot elementidir. U ko‘pincha maydon deb aytiladi va bayt va bitlardan tashkil topadi. Ma’lumotlar agregati ma’lumot elementini nomlangan to‘plamidir.
MB administratori deyilganda birorta shaxs yoki bir necha shaxslardan iborat bo‘lgan va MB sini loyihalash, uzatish va samarador ishlashini ta’minlovchidir.
MA`LUMOTLAR BAZASI

• 
  Ma`lumotlar bazasi – Ma`lum masalaga yoki biror faoliyatga taaluqli o`zaro bog`langan va alohida ko`rinishda tashkil etilgan ma`lumotlar.
  
• 
  MB ma`lumotlarini xususiyatlari:
  
  • 
    to`liqlik;
    
  • 
    aktuallik;
    
  • 
    qulaylik;
    
  • 
    To`g`ri tashkil etish.
    
• 
  Ma`lumotlar banki - bir nechta MB, texnik vosita va dastur ta`minotidan iborat avtomatlashtirilgan tizim.
  
• 
  
  

Ma`lumotlar banki
Ma`lumotlar banki quyidagilarni o`z ichiga oluvchi axborot tizimlarini zamonaviy ko`rinishi hisoblanadi:

• 
  Hisoblash tizimi;
  
• 
  Ma`lumotlar bazasini boshqarish tizimlari (МBBT);
  
• 
  Bir yoki bir nechta ma`lumotlar bazasi (МB);
  
• 
  Dasturlar to`plami (МB dasturlari).
  
• 
  Ma`lumotlar bazasi axborotlarni saqlash, hamda ma`lumotlarga qulay va tezkor murojatni ta`minlab beradi. U ma`lum qoidalar bo`yicha tashkil etilgan har xil xarakterdagi ma`lumotlar to`plamidan iborat
  
• 
  MB dagi axborotlar quyidagicha bo`lishi kerak:
  

• 
  Qarama – qarshi bo`lmasligi;
  
• 
  Xatosiz bo`lishi;
  

Yaxlit bo`lishi

MB ma`lumotlarini qayta

ishlash masalalari

• 
  MB yaratish;
  
• 
  MB o`zgartirish;
  
• 
  MB yangilash;
  
• 
  МB tartiblash;
  
• 
  МB ma`lumotlarni qidirish;
  
• 
  МB fayl ko`rinishda diskda saqlash;
  
• 
  МB diskdan yuklash;
  
• 
  Hisobotlar yaratish va bosmaga chiqarish.
  

Ma’lumotlar bazasi tushunchasi bilan ma’lumotlar

banki tushunchasi ham mavjud
Ma’lumotlar banki (MBn) tushunchasi ikki xil talqin etiladi.
1. Hozirgi kunda ma’lumotlar markazlashmagan holda SHK yordamida qayta ishlanadi. Ilgari ular alohida xonalarda joylashgan EHMlarda markazlashgan holda qayta ishlangan. EHMlariga axborotlar tashqi qurilmalar orqali kelib to‘plangan. Ma’lumotlar bazasi markazlashgani hisobiga ularni ma’lumotlar banki deb atashgan. Bunda ma’lumotlarga murojat etish ishchi stansiyalardan markazlashgan xolda tashkil etilgan va shuning uchun ma’lumotlar banki bilan ma’lumotlar bazasi tushunchalari o‘rtasida farq qilingan.
Xozirgi kunda ko`p xollarda ma`lumotlar
bazasi markazlashmagan xolda tashkil qilinmoqda. Shuning uchun ma`lumotlar banki va ma`lumotlar bazasi sinonim so`zlar sifatida ham ishlatiladi.