“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

2.Tadbirkorlik shakllari.
Tadbirkorlik shakllari kuyidagilardan iborat:

• 
  YAkka tartibdagi faoliyat;
  
• 
  YOllanma mexnatni jalb etish asosida amalga oshiriladigan tadbirkorlik;
  
• 
  Bir gurux fukarolar, yuridik shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan jamoa tadbirkorligi yoki xamkorlikdagi tadbirkorlik:
  

Tadbirkorlik shakllarining uziga xos xususiyati bulib, iqtisodiy faoliyat yurgazishda, mexnatni Tashqil kilishda yakka tartibda, yollanma mexnatni jalb etish asosida, xamkorlikdagi tadbirkorlik shakllarini uziga kamrab oldi.
Tadbirkorlik shaklini yakka tartibdagi faoliyat asosida amalga oshirish deganda mulkchilik sub’ektlarining uzi mustakil tarzda iqtisodiy faoliyatining u yoki bu turi bo’yicha tadbirkorlik bilan shugullanish tushuniladi.
Bu shakldagi tadbirkorlikni amalga oshirishda sub’ekt sifatida fakat fukorolar katnashadi. Fukorolarning yakka tartibdagi mexnatiga asoslangan tadbirkorlik shakli xam eng kup kullanishi tufayli ularga xar tomonlama yordam kursatish ayniksa muximdir.
YAkka tartibdagi mexnat faoliyati xususiy tadbirkorlik shakllaridan biri bulib, fukarolar bunday faoliyat bilan yuridik shaxs ( uz mulkiga ega bulgan, biriktirib kuyilgan mol mulkiga nisbatan tula xujalik yuritish yoki operativ boshkarish xukukiga ega bulgan, uz xukuklariga ega buladigan, sudda davogar va javobgar bulib katnasha oladigan Tashqilot) makomini olmasdan shugullanadilar. Bunday tadbirkorlik faoliyati bilan shugullanishi uchun tuman, shaxar xokimiyatlari tomonidan ruxsatnoma beriladi.
Xususiy tadbirkorlik bu amaldagi qonunlar doirasidagi tashabbuskorlik xujalik faoliyati bulib, bu faoliyatni fukarolar shaxsiy daromad olish maksadida, tavakkal kilib, mulkiy javobgarlikni uz zimmasiga olib, ishlatish uchun odam yollab amalga oshiradi.
Xususiy tadbirkorlik yuridik shaxs makomini olmasdan shugullanadigan yakka tartibdagi tadbirkorlik faoliyatini xam uz ichiga oladi. Xususiy tadbirkorlikning mulki davlat, jamoa yoki korxona mulkining xammasi yoki bir kismi fukaroga utkazilayotganda yoki u uz shaxsiy jamgarmalari va bankdan olingan karzlar xisobiga bu mulkni sotib olgan xolda tad-birkorni uz mulki asosida vujudga keladi.
Xususiy korxonalar xodimlarining yozma ravishda uzaro tuzadigan hamda tomonlarning xukuk majburiyatlar bayon etilgan mexnat shartnomasi asosida ishga yollaydi va yollanib ishlovchilar soni kuyidagi kursatkichlardan oshmasligi kerak:
— sanoat va kurilishda 200 kishigacha;
— ishlab chiqarish soxalarining boshka tarmoklarida 50 ki-
shigacha;
— noishlab chiqarish tarmoklarida 25 kishigacha;
— chakana savdoda 15 kishigacha;
Xamkorligidagi tadbirkorlik shaklida mulkchilikning turli sub’ektlari katnashishi mumkin. Xamkorlikdagi tadbirkorlik asosida birinchidan yuridik va jismoniy shaxslar uz mulklarini, ikkinchidan esa mulkiy xukuklarini birlashtirish kerak. Bunda mulkchilik sub’ektlarining turli xil bulishiga qaramasdan bitta iqtisodiy tadbirkorlik faoliyatini maksad kilib kuygan xolda mol-mulki nisbatan egallash, foydalanish, tasarruf kilish xukuklarini amalga oshiradi.
Tadbirkorlik ishlari tijorat, ishlab chiqarish yoki mo-liyaviy yunalishlarda amalga oshirilishi mumkin.
Ishlab chiqarish yunalishidagi tadbirkorlar tovar yaratish, xizmatini bajarish, axborot tuplab berish, xaridor-ning ma’naviy kadriyatlarga bulgan extiyojini ta’minlash ka-
bi faoliyat bilan shugullanadilar.
Bunday ishlab chiqarish yoki xizmat turi bevosita amalga oshiriladi.
Tijorat faoliyatini yurituvchi tadbirkorlar tovar-pul munosabatlariga oid savdo-sotik va bitimlar tuzish bilan shugullanadilar. Asosiy vazifalar tovarni sotish, istemol- chiga xizmatlar kursatishdir.
Moliyaviy va tadbirkorlikda tadbirkorning uzi kimmatbaxo Qogozlarni Tashqil kilish mumkin. Moliyaviy tadbirkorlik valyuta va kimmat baxo Qogozlarning istemolchiga tula sotish bilan yakunlanadi.