Жабборов, Рустам 100 жумбоқли ҳикоя / Рустам Жабборов. Тошкент: Янги

СОТҚИН КИМ?
Ўтган асрнинг 50-йиллари. Бугунги кунда парчаланиб 
кетган йирик империянинг овлоқ бир ҳудудидаги қа-
моқхона. Халқ душмани тамғаси билан қамоққа олин-
ган юзлаб маҳбуслар бу овлоқ жазо масканида не-не 
машаққатлар юки остида жон сақлашади.
Қамоқхона камераларидан бирида беш киши жой-
лаштирилган. Уларнинг ҳар бири зиёли экани сезила-
ди. Улар мамлакат мафкурасига қарши ташвиқот олиб 

---

25
«
100 жумбоқли ҳикоя
»
борганликда айбланиб, узоқ муддатларга озодликдан 
маҳкум этилган...
Беш маҳбуснинг ҳар бири бир пайтлар йирик 
илм-маърифат даргоҳларида ишлаган. Шу боис улар-
нинг суҳбати ҳам кўпинча илмий-маърифий мавзуларда 
бўлади. Халқнинг ўтмиши, бой маданий мероси, буюк 
алломалари ҳақида суҳбат қуришади. Гоҳида гап айла-
ниб, сиёсий масалаларга тақалади. Шунда ҳамхоналар 
қаерда эканликларини ҳам унутган ҳолда, дилларидаги 
фикрларини тўкиб солади. 
Кунлар шу тахлит ўтади. Хонадошлар кўп жиҳатдан 
ҳамфикр эканликларини тушуниб етишади. Бир-бирла-
ридан хавфсирамай қоладилар. Энди улар назоратчи-
ларнинг қадами узоқлашган пайтда исталган мавзуда, 
ҳатто гапириш мутлақо мумкин бўлмаган масалаларда 
ҳам суҳбат юрита бошлашади. 
Шундай кунларнинг бирида маҳбуслардан ҳар бири 
биттама-битта сўроққа чақирилади. Тақиқланган мав-
зулардаги суҳбатлари учун қўшимча жазоларга торти-
ладилар. Бунақа мавзуларда оғиз очмаслик учун қаттиқ 
огоҳлантириш оладилар.
Бу ҳолат жуда афсусланарди ва айни пайтда... жуда 
сирли эди. Ташқаридан уларнинг гапини кимдир эшити-
ши мумкин эмас. Хонада яширин эшитиш воситалари ўр-
натишнинг иложи йўқ. Хонанинг ҳамма ёғи қалин бетон 
билан қопланган. Улар махфий мавзуларда фақат ярим 
тунда назоратчилар донг қотган пайтда гаплашишарди. 
Бироқ, ўша пайтлар «халқ душмани» сифатида қа-
моққа олинган маҳбуслар орасига тегишли идоралар-
нинг махфий аъзолари ҳам маҳбус либосида бошқа-
ларга қўшиб қўйилар, у бошқаларнинг юриш-туриши, 
нималар ҳақида суҳбатлашиши тўғрисида раҳбариятга 
оқизмай-томизмай маълумот етказиб турарди. 
Бу камерада ҳам беш нафар маҳбуснинг бири мах-
фий ходим эканига ҳеч кимнинг гумони қолмаганди. Ле-

---

Рустам Жабборов
26
кин уларнинг бирортасида шубҳали ҳаракат сезилмас, 
барчаси бир хилда фикрларди.
– Орамизда сотқин борлиги аниқ, – деди маҳбуслар-
нинг энг ёши улуғи. – Мен ўзимнинг сотқин эмаслигимга 
юз фоиз ишонаман. Бошқалар ҳам ўзи ҳақида ҳақиқат-
ни фақат ўзи билади. Агар ҳозироқ унинг кимлигини 
билмасак, ҳаммамиз бир-биримизга душман кўзи би-
лан қарайдиган бўлиб қоламиз. 
– Ахир бешовимизни ҳам сўроққа чақиришди. Бешови-
мизга ҳам бир хил дашном беришди. Қай биримиз сотқин 
бўлишимиз мумкин, – дейишди унинг ҳамхоналари. 
– Буни беш дақиқада аниқлаб олиш мумкин, – деди 
ҳалиги маҳбус. 
– Қанақасига? – тўртала маҳбус бараварига унга қа-
раб қолишди.
– Менга бир варақ қоғоз ва қалам беринглар.
Унинг айтганини бажо келтиришди. Кекса маҳбус 
қоғоз бетига бир нечта сўз ёзиб, қоғозни буклади-да, 
эшик тирқишидан ташқарига чиқариб юборди. Орадан 
бир неча дақиқа ўтиб, эшик очилди ва соқчининг боши 
кўринди:
– Маҳбус фалончи, сени зудлик билан сўроққа чақи-
ришяпти.
Шу онда беш нафар маҳбуснинг бири ўрнидан тур-
ди-да, камерани тарк этди.
– Тамом, – деди кекса маҳбус. – Сотқин ҳозир давра-
миздан чиқиб кетди. Энди уни қайтиб бизнинг ёнимизга 
йўлатишмайди. 
Қолган уч нафар маҳбус ҳангу манг бўлиб қолганди. 
– Жуда қизиқ бўлди-ку, сиз унинг орамиздаги жосус 
эканини қаердан билдингиз? Нега уни бизга йўлатиш-
майди? Сиз қоғозга нима деб ёзгандингиз?
Кекса маҳбус сирли кулимсираб қўйди...
Сиз ҳам бош қотириб кўринг-чи, кекса маҳбус бир 
варақ қоғозга нима деб ёзган бўлиши мумкин?

---

27
«
100 жумбоқли ҳикоя
»
Ўн тўртинчи ҳикоя