Kirish Nazariy qism Texnologik xisobotlar

Suyuq holdagi konverter toshqolini ochiq nov orqali yallig‘ qaytaruvchi pechga quyish payti aks ettirilgan.

Hosil bo‘lgan sulfidli shteyn sifon yoki maxsus quvursimon metal­li shnur orqali yon devorlarining har ikkala tomonidan cho‘yan idishga oqiziladi. Toshqolni oqizish uchun esa pechning gaz quvuri qismi­dan pech tubidan 0,8–1,0 m balandlikda vannaning deyarli ustki qismida, yon devo­rining har ikkala tomonida toshqol tuynugi joylashgan.

Hosil bo‘lgan ikkilamchi gazlar pech tubida joylashgan gorizon­tal vannaga nisbatan 7–15⁰ burchak bo‘yicha qurilgan gaz mo‘risi (apteyk) va baland vertikal quvur orqali ochiq havoga chiqarib yuboriladi.
Gaz mo‘risi shamot g‘ishtlardan qurilgan bo‘lib, qisman yirik chang­lar ushlab qolinadi. Yallig‘ qaytaruvchi pechning afzalliklari quyi­dagilardir:
- yuklanayotgan xomashyoga, shixta qorishmasiga unchalik yuqori talab qo‘yilmaydi (masalan, ashyoning namligi, uning mayda yoki yirikligi, changning ko‘pligi va hokazo);
- misning shteyn tarkibiga o‘tish foizining yuqoriligi (96–98%);
- changning pechdan ajralib chiqishining kamligi (1–1,5%);
- umumiy unumdorlikning yuqoriligi (sutkasiga 1200–1600 tonna ashyo eritish mumkin);
- yoqilg‘ining pechda joriy qilish koeffitsiyenti 40–45%;
- pechning tuzilishi, konstruksiyasi, qurilishi juda oddiy.
Pechning asosiy kamchiliklari:
- sulfidsizlashtirish darajasi ancha past;
- yoqilg‘i ko‘p sarflanadi, masalan, 1 tonna xomashyoni eritish uchun 150–200 kg shartli yoqilg‘i sarflanadi;
- chiqindi, oqova gaz to‘g‘ri ochiq havoga, atrof-muhitni bulg‘agan holda chiqarib yuboriladi;
- oqova gazni sulfat kislotasi olish uchun ishlatib bo‘lmaydi, sababi tarkibida sulfid angidridi 1,0–2,0 % gacha bo‘ladi.


Sulfidli mis boyitmasini kislorodli-mash’alli pechda eritish va ularni tayyorlash

1953-yilda KMEP jarayoni birinchi marta Kanadaning «Kopper Klif» zavodida qo‘llangan. Jarayonning «avtogen» nomini olishiga asosiy sabab – tashqaridan yoqilg‘i sarflanmaydi. Jarayon uchun kerak bo‘l­gan issiqlik ashyo tarkibidagi oltingugurtli birikmalarning parchala­nishi, oksidlanishi, umuman olganda, ekzotermik reaksiyalardan hosil bo‘ladigan issiqlik hisobiga kechadi.

Olmaliq mis eritish zavodida KMEP jarayoni 1968-yildan beri sanoa­tda qo‘llaniladi. Pechning hajmi 580 m³, foydali maydoni 120 m², ishlab chiqarish unumdorligi sutkasiga 12 t/m. Bir sutkada 2000 t shixtani qayta ishlash imkoni mavjud.
Xomashyo tarkibiga misli boyitma, flus va aylanuvchi chang kira­­di. Jarayon yordamida turli mono va polimetalli boyitmalarni qayta ishlash mum­kin. Boyitmalarning mineralogik tarkibi turlichadir. Mis minerallari xal­­kopirit, bornit, xalkozin, temir esa pirit va pirro­tin minerallari tarkibida uchraydi.
Boyitmaning granulometrik tarkibi 0,147– 0,043 mm ga 90% gacha oraliqda o‘zgaradi. Suzgichdan keyin boyit­maning namligi 10 – 17% ni tashkil etadi.
KMEP jarayoni boyitmani chuqur oksidlantirish va misga boy shteyn olishdek murakkab jarayonni o‘z ichiga oladi. Dunyoda keng tar­qalgan shixta tayyorlash usullaridan eng yaxshi qulay tizimlardan biri beding tizi­midir. Xomashyo komponentlari qatlam-qatlam shaklda bir-biri ustiga tas­malar yordamida yuklanadi va vertikal kesimda konve­yerga yuklanadi. Bunda shixta moddalari yaxshi aralashadi. Xomashyo tayyor­lash katta mablag‘ sarflanishiga qaramay, beding tizimi tarkibi bir xil bo‘lgan xomashyoni tayyorlashga imkon yaratadi, uning yana bir qulayligi shundan iboratki, unda yirik va kukun moddalar bilan ishlash mumkin.
Beding tizimi Yaponiya zavodlarida keng qo‘llaniladi. Masalan, «Xitachi» zavodida 8 xil mahalliy boyitma, 10 xil xorijiy boyitma, 4 xil xorijiy sementli mis ishlatiladi. Metariallarda misning miq­dori 2 % dan 37 % gacha o‘zgaradi. Ana shunday hollarda beding tizimi tarkibi deya­rli o‘zgarmaydigan xomashyoni olishga imkon yaratadi. Masalan, xom­ashyoda misning o‘zgarishini hisoblaganda o‘rtacha nisbatdan 0,49 %, temir 0,56 % va oltingugurt bo‘yicha 0,68 % farq qiladi. EHM yorda­mida moddalarning taqsimlanishi har kuni hisoblanadi. Xom­ashyo­ning hajmi uch kun to‘liq ishlashga mo‘ljallangan. Ularda ikkita, hajmi 1700 t bo‘lgan xomashyo tayyorlash majmuasi mavjud bo‘lib, 3 kunlik zaxirada saqlanadi. Pulpa bu qattiq va suyuq moddalarning aralashmasidir.