Корхона ма¦сулоти ва хизматига б¤лган талаб ва таклифни тахлили


Ìîëèÿâèé âà áîøкàðóâ тахлилè ôàíèнинг предмети



Download 5,31 Mb.
bet29/294
Sana25.03.2022
Hajmi5,31 Mb.
#508563
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   294
Bog'liq
11-Молиявий-ва-бошкарув-тахлили-А.Вохобов-2005-дарслик-1 (1)

1.6. Ìîëèÿâèé âà áîøкàðóâ тахлилè ôàíèнинг предмети

Эркин иктисодий муносабатлар шароитида молиявий ва бошкарув тахлили жараªнида урганилаªтган ходиса ªки жараªн майдадан-йирикка, оддийдан-мураккабга ªки аксинча, умумийликдан энг кичик омилга кадар урганади хамда умумий бирлиги ва бир-бири билан узвий бо¨ланиши эътиборга олинади. Демак, молиявий ва бошкарув тахлили фани фирма ва корхоналарнинг иктисодий – ижтимоий фаолиятини объектив ва субъектив омилларни эътиборга олган холда урганади.


Фаннинг предмети дейилганда, шу фан нимани ургатади деган саволига жавоб бериши лозим булади. хар кандай мустакил фан узининг предметига эга. «Молиявий ва бошкарув тахлили» фанининг предметига кенг маънода карайдиган булсак, у иктисодий фан сифатида тахлил килинаªтган объект хужалик фаолиятининг барча сохаларини уз ичига олади. Лекин хар бир иктисодий фан узига хос хусусиятга, узи урганадиган предметига эга. Бу факат шу фанга хос булиб, имкони борича бошка фаларда такрорланмаслиги лозим. Бу талаб шу фаннинг мустакил фан сифатида фаолият курсатиши учун асосий шартлардан бири хисобланади.
«Молиявий ва бошкарув тахлили» фанининг предмети том маънода тахлил килинаªтган объектнинг хужалик фаолиятидир. Аммо, «Бошкарув хисоби», «Молиявий хисоб», «Статистика», «Молия», «Аудит», «Маркетинг», «Менежмент» каби фанларнинг хам предмети кенг маънода хужалик фаолиятидир. Бу фанлар хам хужалик фаолиятида содир булаªтган ижтимоий – иктисодий жараªнларнинг у ªки бу жихатини ургатади. Демак, хар бир фаннинг, шу жумладан, «Молиявий ва бошкарув тахлили» фанининг узига хос ва мос жихатини, унга тегишли предметини аниклаб олиш лозим.
Тахлил фани хужалик фаолиятида содир булаªтган барча ижтимоий-иктисодий жараªнларни уз ичига олади. Аммо, бу жараªнларнинг содир булиш пайтини эмас, балки унинг натижасини урганади, объектда содир буладиган иктисодий жараªнлар унинг бизнес режасида кузда тутилган маълумотга асосланса, жараªннинг содир булишини конуний жихатдан хужжатлаштириш билан «Бошкарув хисоби», «Молиявий хисоб» ва «Статистика» каби фанлар шу¨улланади. Шу жараªнларнинг натижаси маълум даврларда (ой, чорак, йил) жамланиб борилади ва турли хисоботларда уз аксини топади. Тахлил эса айнан ана шу тузилган хисоботларга, жамланган хужжатларга асосланади.
«Молиявий ва бошкарув тахлили» фанининг предмети хакида турли иктисодий адабиªтларда иктисодчи олимларнинг карашлари турлича талкин этилган. Масалан, иктисодчи олим М.¡.Пардаев тахлилнинг предметига куйидагича таъриф берган: «тахлил фанининг предмети, хужалик фаолиятида объектив (ташки) ва субъектив (ички) омиллар таъсирида содир булган, булаªтган ва буладиган ижтимоий-иктисодий жараªнларни маълумотлар манбаида ифодаланган курсаткичлар тизими оркали унинг холатига бахо бериш ва яхшилаш йулларини ишлаб чикишни урганишдан иборатдир».
Ушбу олимнинг фикрларига кушилган холда, биз хозирги бозор иктисодиªти шароитида «Молиявий ва бошкарув тахлили» фанининг предметига куйидагича таъриф беришни лозим деб топдик.
«Молиявий ва бошкарув тахлили» фанининг предмети деб – турли мулк шаклидаги фирма, уюшма, бирлашма ва хакозоларнинг молиявий-хужалик жараªнларини содир булиши, ривожланиши ва узгаришини ижтимоий-иктисодий самарадорлиги хамда молиявий баркарорлиги, тулов кобилияти, ракобатга чидамли булиб фаолият курсатиши учун зарур техник, ташкилий, моддий, молиявий, инновацион бойликларидан окилона фойдаланаªтганлигига бахо беришга айтилади. Бундай урганишда жамиятда амал килаªтган объектив ва субъектив конунларга таянади хамда купгина ахборот манбаларидан фойдаланади».
Фаннинг предмети таърифидан шу нарса куриладики, демак фан корхоналарнинг хужалик жараЄнларини урганар экан, хамда ўандай иўтисодий самарадорликка эришганлигини курсатар экан. Тахлилнинг предметида объектив (ташки) ва субъектив (ички) омиллар алохида урин тутади, чунки, иктисодий жараªнлар уз-узидан содир булмайди. Улар маълум ички ва ташки омиллар таъсири остида руй беради. Шу омиллар таъсирини бошка фанлар ургатмайди. Бу факат молиявий ва бошкарув тахлили фанида урганилади ва унинг предметининг асосини ташкил этади. Шунингдек, хужалик фаолияти натижасига ту¨ри бахо бермасдан, унга таъсир килган ижобий ва салбий омилларни урганмасдан туриб кузда тутилган максадга эришиб булмайди. Шу туфайли тахлил фани предметининг марказида объектив ва субъектив омилларни урганиш лозимлиги кайд килиниши бежиз эмас.
Тахлилнинг предметини урганишда факат содир булаªтган ижтимоий-иктисодий жараªнлар билан чекланиб колиш мутлако етарли булмас эди. Тахлилдан максад мавжуд натижага одилона бахо бериш билан биргаликда йул куйилган камчиликларни келгусида бартараф килиш ва шу оркали тахлил килинаªтган объектнинг иктисодий ва молиявий ахволини яхшилашдан иборатдир.
Корхоналар фаолиятига бахо беришда урганилаªтган иктисодий ходиса ва жараªнларга бо¨лик булган субъектив омилларни хам эътиборга олиб тахлил килинади. Субъектив (ички) омил дейилганда корхоналарнинг амалий фаолияти билан юкори самарадорликка эришиш, яъни мехнат, моддий ва асосий фондлардан окилона фойдаланиш хисобига купрок махсулотлар ишлаб чикаришда хамда юкори фойда олиш эвазига корхоналар фаолиятини яхшилаш мумкинлигини хам урганади.
Объектив (ташки) омиллар дейилганда корхона фаолиятига мутлако бо¨лик булмаган омиллар тушунилади, яъни давлат сиёсатининг узгариб туриши, бозордаги талаб ва таклифнинг узгариши, бахо, табиий омиллар ва хакозолар.
Иўтисодий манбаалардан фойдаланиб урганиш дейилганда эса бухгалтерия, статистик, тезкор хисоб маълумотларидан фойдаланган холда корхона ва фирма фаолияти аниў раўамлар билан урганилади ва умумлаштирилади. Чунки иўтисодий манбаалар корхоналарда содир булаётган ходиса ва жараёнларни аниў улчайди, акс эттиради ва бахо беради.
Шундай килиб, тахлил фани мустакил фан булиб, узига хос хусусиятларга, узининг бетакрор предметига эга. Тахлилда урганиладиган иктисодий жараªнлар ва уларнинг мухим жихатлари айнан шу тарзда бошка фанларда урганилмайди ва такрорланмайди.
хар кандай фаннинг объекти булиши лозим. Аммо, «Молиявий ва бошкарув тахлили» фанининг назариясига ба¨ишланган энг сунгги адабиªтларда хам бу масалага етарлича эътибор каратилмаган. Шу туфайли фаннинг предмети билан объектини куп холларда бир хил тушунчалар деб каралади. Бу эса уз навбатида назарий жихатдан асоссиз, чалкаш хулосаларга олиб келиши мумкин.
хар кандай фаннинг объекти унинг предмети каерларда амалга ошишини курсатиб беради. «Молиявий ва бошкарув тахлили» фанининг предмети хозирги бозор муносабатлари шаклланаªтган шароитда куп мулкчиликка асосланган барча юридик ва жисмоний шахсларнинг хужалик фаолиятида мужассам. Шу туфайли тахлил фанининг объектига давлат, жамият ташкилотлари, уюшмалар, трестлар, биржалар, корхоналар, ташкилотлар ва бошка хужалик юритувчи субъектларнинг хужалик жараªнлари киради. Бу объектлар иктисодий асоси жихатидан давлат, жамоа, акциядорлик, хусусий, хорижий ва аралаш каби мулк шаклида фаолият курсатадиган объектларга булинади.
Ўзбекистон Республикаси узига хос ва мос иктисодий тараккиªт йулини танлади. Бу мустакил йул билан хамма сохада, хусусан, миллий хисоблар тизимида хам жахон андозаларига боскичма-боскич утиш кузда тутилган. Бу эса уз навбатида, мулк шаклидан катъий назар, тахлилнинг бир хил методологик усулини ªритишни такозо килади.
Объектнинг ва даврнинг кандай булишидан катъий назар ушбу фан предметининг мохияти узгармаслиги, объект эса тахлилнинг кайси маконда утказилишига караб узгариб туриши мумкин. Шу жихатдан унинг предмети объектидан мазмун ва мохияти жихатидан тубдан фарк килади.
Иктисодиªтни эркинлаштириш шароитида «Молиявий ва бошкарув тахлили»нинг субъектлари булиб, тахлил объектини ким томонидан урганилишига караб белгиланади, яъни хозирги вактда хужалик юритувчи субъектлар фаолиятини жуда куп мутахассислар, мулкдорлар, давлат идоралари ходимлари тахлил киладилар.
Тахлил ишларини амалга оширувчи тахлил субъектлари таркибига корхона (фирма), ташкилот ва уюшмаларнинг оддий ходимидан рахбар ходимигача булган барча ходимлари, бухгалтерлар, иктисодчилар, менежерлар, бошкарув идораси ходимлари, статистика идорларари ходимлари, аудиторлар, молия ташкилотлари ходимлари, техник хизмати ходимлари, мехнат биржаси ходимлари, атрофни мухофаза килиш ташкилоти ходимлари, маркетинг хизмати ходимлари, банк ва биржалар ходимлари кабилар киради.



Download 5,31 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   294




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish