Laboratoriya mashg’ulotlari tuzuvchilar

Ishdan maqsad. Atsetonni kislotali muxitda yod bilan reaksiya tezligini konstantasini o’rtacha qiymatini aniqlash.


Nazariy qism.

Tajriba yodning konsentratsiyasiga bog’liq ravishda kislotali muҳitda atsetonning iod bilan reaksiyasi tezligini o’rganishdan iborat. Quyidagi standart eritmalar tayyorlanadi: yodning 0,02 M li eritmasi, natriy tiosulfatning 0,01 M li eritmasi, atsetonning taxminan 1,0 M li eritmasi, sulfat kislotasining 1,0 M li eritmasi, natriy gidrokarbonatning 0,5 M li eritmasi.

Atsetonni kislotali muxitda yod bilan reaksiyasi quydagicha boradi:

CH₃COCH₃ + I₂ = CH₃COCH₂I + H⁺ + I^-

Kislotali muxitda atsetonning yodlanish jarayoni avtokatalitik ravishda bo’lib, u ikki bosqichda boradi:

1. 
   Atsetonning yenollanish reaksiyasi
   

CH₃-CO-CH₃ ↔ CH₃-C(OH)=CH₂

2. 
   Yenolning yod bilan tasirlashuvi:
   

CH₃-COH=CH₂ + I₂ = CH₃-CO-CH₂I + H⁺+I^-

Birinchi reaksiya sekin boradi, ikkinchisi esa tez va oxirigacha boradi. Shunga ko’ra jarayon tezligi to’la ҳolda atsetonning yenolizatsiya tezligiga nisbatan aniqlanadi. Bu esa atseton va H⁺ konsentratsiyasiga proporsional bo’ladi va u quydagi tenglama bilan ifodalanadi.

-atsetonning boshlang’ich konsentratsiyasi;
-vodorod ionlarining boshlang’ich konsentratsiyasi;
vaqtdagi konsentratsiya.


Ishning bajarilishi:

Termostatni o’qituvchi ko’rsatgan temperaturaga to’g’rilangandan so’ng 250 ml li o’lchov kolbasiga yodning 4% KI eritmasida eritilgan 0.1n li eritmasidan 25 ml quyiladi. Unga 25ml 1n HCl eritmasi quyiladi va chizig’idan pastroq qismigacha (10ml qolguncha) dis.suv quyiladi. So’ng kolba termostatga tushiriladi va 15-20 minut o’tgach atsetonning 15% li suvdagi eritmasidan 10 gr qo’shiladi. Atseton qo’shilgach o’sha temperaturada aralashmaga tezlik bilan dist.suv kolbaning o’lchov chizig’iga yetguncha quyiladi. Aralashma qattiq chayqatiladi va shu zahoti quruq pipetka bilan 25 ml ҳajmda birinchi namuna olinadi. Kolbani og’zini esa atsetonni uchishidan saqlash uchun probka bilan berkitiladi. Birinchi namunani olinish vaqti yodlanishning boshlang’ich vaqti deyiladi. Bu namunani 25 ml 0.1n NaHCO₃ eritmasiga quyiladi va eritmadagi yod miqdori kraxmal ishtirokida 0.01n li Na₂S₂O₃ eritmasi bilan titrlash orqali aniqlanadi.

Keyingi namunalarni titirlashda ular orasidagi vaqt 30, 60, 90, 120, 150, 180 minut oralig’ida bo’lishi tavsiya etiladi. Kuzatish natijalari quyidagi jadvalga yozib boriladi.

,min	0.01n Na2S2O3 eritmasi ҳajmi,ml	,mol\l	,mol\l	mol\l	Tezlik kўnstantasi K,s^-1

C_x kattalik quyidagi tenglama byicha topiladi.

Bu yerda n₀ va n_j lar birinchi va berilgan namunalarni titrlash uchun sarf bo’lgan Na₂S₂O₃ eritmasi miqdori, ml;
N- Na₂S₂O₃ eritmasi normalligi;
, , va lar tenglamaga qo’yilib k tezlik konstantasi ҳisoblab topiladi va natija jadvalga yozib boriladi. So’ng k_ўrt aniqlanadi.