|
Awıl-xojalig’ı geografiyasi. Buxara wálayatinda respublikamizdiń áhmiyetli awıl xojalig’ı rayonlarınan biri. Bul jerde ásirese paxta jetistiriw, qarakólshilik jaqsi rawajlang’an. Diyqanshılıq jámi awıl xojalıq óniminiń 55,1%, fermer xojalıqları bolsa bul ónim kóleminiń 28,9% táminleydi (2013-j). Respublikamizdiń eń qublasında jaylasqan Surxandarya wálayati 1941 – jıli 6 – martta quram tapqan . Onin ‘maydani 20,1 miń kv.km bolip, Ózbekistan Respublikasıniń jámi aymag’ıniń 4,5 % tine teń .Wálayatta 2014 – jıl mag’liwmatları boyinsha, 2307,5 miń kisi yamasa mámleket xalqiniń 7,6 % jasaydi . Bunnan kórinip turipti, regionniń demografiyalıq rawajlaniwi oniń maydanina qarag’anda 1,6 márte joqari. Region óziniń tákirarlanbas qásiyetlerine iye . Ol, respublikamizdiń eń qublasında, eń tawli, eń issi aymag’ında jaylasqan .Wálayatta urbanizatsiya hám sanaatlasiw darejesi eń tómen, demografiyalıq rawajlaniw, yag’niy walıqtiń tábiyiy kóbeyiwi eń joqari aymaqlardan biri . Hákimshilik tarepten Surxandarya wálayati 13 awıl rayoni, 8 qala ham 114 qalashalardan ibarat. Har bir awıl rayonina ortasha 1,44 kv .km maydan tuwra keledi. Wálayattiń dáslep payda bolg’an ( 1926 ) awıl rayonları Denov, Sariosiyo, Termiz ham Sherabad, en ‘ song’ısi bolsa 1992-jılda payda bolg’an Bandixan rayoni esaplanadı. Maydani boyinsha eń úlkenleri- Sariosiyo hám Baysun, en kishisi bolsa Angor ( 0,39 kv.km ) ; olar arsındagi parq 10 esege jaqin . Uliwma alg’anda, Baysun, Sariosiyo, Sherabad hám Qumqorg’an rayonları birgelikte 12,6 miń kv.km yamasa wálayat maydaniń 62,6 % tin iyeleydi.
Sotsiallıq tarawlar. Hár qanday aymaqtiń tolıq, kompleks rawajlaniwi sotsiallıq tarawlarg’a da baylanisli, sebebi bul tarawlar adamlardiń ómir súriwi, tálimi, den-sawlıqti jaqsilaw, dem alıwi hám bos waqtinan ónimli paydalaniwg’a qaratilg’an. Buxara wálayatinda materiyallıq emes islep shig’ariwda jámi bánt xalıqtiń 31,7% xizmet qiladı. Xalqi, miynet resursları olardan nátiyjeli paydalaniw, jańa is orınların jaratiw, hár túrli xizmetlerdi ámelge asiriw siyaqlilar sotsiallıq rawajlaniw sheńberinde qaraladı. Misali 2009- jılda wálayatta 72,9 miń, 2010-jılda 73,2 miń, 2013-jılda 74,3 miń jańa is orınları jaratilg’an, oniń yarmina jaqini KB hám JI –ke tuwri keledi. Bul bolsa aymaqlar sotsial-ekonomikalıq rawajlaniwi, “Awıl” Mámleketlik dástúrin ámelge asiriwda úlken áhmiyetke iye. Adam jan basına esaplag’anda, kótere sawda aylanisi Qarawılbazarda eń joqari. Aymaqlıq quramda bolsa, Buxara qalasın esapqa almag’anda (sebebi, ol áyne waqitta sawda orayi bolg’anlig’ı sebepli, bul kórsetkish joqari boliwi múmkin), G’ıjduvan rayoni aldinda -18,0%. Pulli xizmetler de tiykarinan wálayat orayinda joqari, awıl rayonlarında bolsa ortasha dárejeden pás. Buxara qalasına jámi pulli xizmetler kóleminiń 36,4%, G’ıjduvan rayonina oniń 12,1 % tuwri keledi. Wálayatta oraylasqan suw tarmag’ı menen 85,0% xalıq táminlengen. Bul kórsetkish Qarawılbazar rayoninda 100 % bolg’an halda, ol Qarakól, Jondor, Olat, G’ıjduvan rayonlarında pás. Bul halat, tiykarinan usi rayonlardiń shól aymaqlarında azzi. Bul óz náwbetinde salamat bolmag’an nozogeografik jag’daydi keltirip shig’aradı. Áyyemnen Buxarag’a tán endemik kesellikler áyne suw mashqalasi arqali kelip shiqqan (bezgek, teri kesellikleri). Soniń ushin da, wálayatta basseyn mádeniyati sardobalardi quriw ázelden rawajlang’an. Tábiyiy gaz penen táminlew wálayatta ortasha 98,8% hám bul kórsetkish Buxara qala hám rayoni, Qarawılbazar hám G’ıjduvanda -100%. Biraq, Olat hám derlik Shofirkan rayonlarında barshe úyler de bunday imkaniyatlarg’a iye emes. Wálayatta úy-jay hár bir adamg’a 14,5 kv.metrden tuwri kelse, Qarawılbazar, Qarakól hám Romitan rayonlarında bul kórsetkish joqari. Xalıqqa jámi 77 meditsına shólkemleri xizmet kórsetsdi, nawqas orınları hár 10 miń adamg’a 43, Bobkentte ol 73, Qarawılbazarda 56 ni quraydi. Wálayatta hár 10 miń adamg’a 29,4 shipaker, 121, 1 orta meditsına isshileri xizmet kórsetedi. Hár 100 miń adamg’a tuwri keletin nawqaslaniw (poliklinikag’a múráját qilg’anlar) 43071 adamg’a teń. Olat, Qarakól, Buxara rayonlarında bul kórsetkish tómenirek.
Do'stlaringiz bilan baham: |
