Lektsiya 19. Tema. Zarafshan ekonomikalıq rayonı hám quramlıq bólimlerinıń sıpatlamasi Jobası

Demogrfaiyalıq jag’dayi. Wálayat xalqiniń sani 1989-jılg’a qarag’anda (1136) 1,5 ese yaki 620 miń adamg’a kóbeygen. Tuwiliw bul jerde hár miń xalıqqa 20,9 adam, ólim kórsetkishi 4,4 adamg’a tuwri keledi. Tuwiliw koeffitsenti tek Buxara qalasında tómen, awıl rayonları sheńberinde bolsa bul pariq qilmaydi (20-24 promille). Xalıq migratsiyasi qaldig’ı hám awıllıq orınlarda teris nátiyjege iye. 1997-jılda migrtasiya qaldig’ı qalalarda minus 2,0 min, 800-900 adamdi qurag’an.
Buxara wálayati xalqiniń tábiyiy hám mexanik háreketi (2013-j, promillede)

№		Qala hám awıl atları	Tábiyiy háreket			Xalıq migratsiyasi
			Tuwiliw	Ólim	Tábiyiy ósim	kelgenler	ketgenler	Mig.qaldig’ı
Qalalar
	Buxara		16,8	4,8	12,0	1,7	9,5	-7,8
	Kogon		17,6	5,5	12,1	7,4	6,8	0,6
Rayonlar
1	Buxara		19,9	3,9	16,0	6,9	1,4	5,5
2	Bobkent		21,3	4,3	17,0	3,1	3,6	-0,5
3	Jondor		23,5	4,0	19,5	0,8	1,9	-1,1
4	Kogon		22,6	4,6	18,0	1,5	2,6	-1,1
5	Olot		22,0	4,7	17,3	3,7	2,3	1,4
6	Peshku		22,9	3,8	19,1	0,4	1,5	-1,1
7	Romitan		22.2	4,1	18,1	1,8	2,9	-1,1
8	Shofirkan		20,5	4,4	16,1	4,2	4,6	-0,4
9	Qarakól		20,7	4,4	16,3	0,7	2,3	-1,6
10	Qarawılbazar		18,6	3,0	15,6	24,5	13,5	11,0
11	G’ıjduvan		22,8	4,8	18,0	3,5	5,5	-2,0
	Wálayat boyinsha		20,9	4,4	16,5	3,0	4,4	-1,4

Misali; wálayat boyinsha 2000-jılda tuwiliw 20,0 promille bolg’an bolsa 2013-jılda bul kórsetkish 1,3 promillege artqan. Tek 2008-2009-jıllarda ol 0,3 % artqan. Tábiyiy kóbeyiw sog’an mas halda ózgergen. Bunday protsess qala orınlarda da dizimge aling’an. Buxara qalasında tábiyiy kóbeyiw 2008-jılda 9,5 promilleni qurag’an bolsa, 2013-jılda 12,0 barabar bolg’an. Sol múnasibet penen xalıq bunday dástúriy milliy milletlerden ibarat bolg’an Buxara qalasında tuwiliw og’an teń hám túrles oraylarg’a qarag’anda pás. Demografiyalıq siyimlilig’ı boyinsha Gijduvan rayoni aldinda (280miń adam) bul jerde xalıqtiń derlik 16 % jasaydi. Gijduvan Samarqand wálayatiniń Urgut, Qashqadarya wálayatiniń Shaxrisabz hám alaptiń kópshilik rayonları qatarinda demografiyalıq imkaniyati úlken sanalg’an aymaqlarg’a kiredi. Bobkent hám Buxara rayonları xalqi da kóbirek, Qarawılbazarda bolsa bar-jog’ı 16,3 miń adam bar hám bul haqqinda bul rayon respublikamizda tek Tamdi rayoninan aldinda turadı. Xalıq wálayat aymag’ında júdá tegis emes bólistirilgen. Ortasha tig’ızlig’ı 1 km.kv ga 44 adam teń ol Buxara-Qarakól oazisınde joqari dárejege iye. Wálayattiń shól bóliminde xalıq tig’ızlig’ı júdá pás. Awıl rayonları sheńberinde bul kórsetkish Qarawılbazarda 10 adamg’a da jetpeydi, Bobkentte bolsa ol 433 adam; pariq 59 ese. Bunday geodemografiyalıq jag’day tábiyiy shárayati qolaysiz, shól aymaqları geografiyasi ushin tán. Wálayatta jaqin jıllarg’a shekem 11 qala hám 2 qalasha bar bolg’an. 2009-jılda jańa urbanistik tolqin sebepli bul jerde 60 awıllar qalasha maqamin aldi, nátiyjede eń páslerinen biri bolip qalmaqta( tómennen Xarezm hám Surxandarya wálayatlarınan aldinda). Házirgi kúnde aymaqta 1 iri qala-Buxara bar, oniń xalqi 272 miń adam átirapinda (Tashkent, Samarqand, Namangan hám Andijan nan soń 5-orında) Wálayattiń xalqi sani boyinsha 2-qala, Buxara aglomeratsiyasına kiriwshi Kogonda( Jańa Buxarada) -59 min, haqiyqiy “ekinshi” qala Gijduvanda 43 miń adam jasaydi. Qalg’an qala orınları arasında tek Qarakólde 20 mińnan ziyat xalıq bar. Ferg’ana alabi wálayatlarına salistirg’anda oniń kishiligi jánede aniq kórinedi. 2009-jıldan keyin de wálayat awıllar geografiyasındag’ı uliwma ózgeshelik ózgermedi; Buxarada bir awıl xalqi punktine 724 adam, respublikada 1327 adam tuwri keledi. Bul bolsa awıl orınlarda ámelge asirilip atirg’an shara-ilajlardi oazis hám alaplarg’a qarag’anda bir qansha qiynlastirdi. Házirgi waqitta wálayattiń shama menen hár 6 dan bir awılinda xalıq sani 250 adamg’a da jetpegen. Olarda tek 3,7 % awıl xalqi jasasada, bul halat awıllar sotsial-ekonomikalıq rawajlaniwi mashqalaların jeńilletpeydi. 250-500 adamlıq awıllar 460 (31,3%), xalqi 17,8%; 500-1000 adamg’a iye bolg’an awıllar jámi bunday taypadag’ı mánzillerdiń 1/3 bólimin quraydi, aymaq awıl xalqiniń 35,6 % ózinde jámlestirgen. Aymaqta ózbekler 91,3 % quraydi. Sonday-aq bul jerde túrkmen, qazaq, hám basqa millet wákilleri bar. Tájikler (3,3%) Buxara hám basqa ayirm qalalarda qazaqlar (1,1%) tiykarinan G’ıjduvan rayoniniń shól bóliminde túrkmenler (0,6%) Olat hám Qarakól rayonlarında jasaydi.Rus milletiniń úlesi 1.01.2014-jılda 1,6% teń. 2014-jıl 1-yanvar halatinda Buxara wálayatinda miynetke jaramli jastag’ı xalıq 1036 miń yaki jámi xalıq saniniń 60,3% quraydi. Ekonomikalıq aktiv xalıq 895 min, ekonomikada bánt bolg’anlar 818 miń adamg’a jaqin. Jámi bánt bolg’an miynet resurslarıniń 68,3 % materiyallıq islep shig’ariw tarawlarında xizmet qiladı, Sanaatda-16,2%, awıl hám tog’ay xojalig’ında -24,4%, transport hám baylanista-4,1%, qurilisda-12,2%, sawda hám uliwma awqatlaniwda, materiyallıq texnika taminatinda -9,0%. Matreiyallıq emes islep shig’ariw tarawları arasında tálim, mádeniyat, sanát, ilim-pán tarawlarında uliwma bánt xalıqtiń -7,2%, úy-xojalig’ı hám xalıq komunal xizmet kórsetiwdiń materiyallıq emes bóliminde 2,6% isshi hám xizmetshiler bánt.