M. R. Usmanov Turizm geografiyasi udk 911. 3(575. 13)

TURLARI 
Reja: 
2.1. Turizm turlari 
2.2. Turizm klassifikatsiyasi 
2.3. Turistik marshrut va ularning turlari 
2.4.Ekologik turizmning ba‘zi bir nazariy masalalari 
 
2.1. Turizm turlari 
Bugungi kunga kelib turizm turlarining yuzdan ortiq turlari 
mavjud bo‗lib, kelajakda yangidan yangi turlari paydo bo‗lishi 
mumkin. Shuning uchun ularni guruhlashtirish, klassifikatsiya qilish 
muhim masalalardan hisoblanadi. 
Turizm klassifikatsiya- turistik faoliyatning taksonomik 
asoslariga ko‗ra tiplarga, kategoriyalarga, turlari va ko‗rinishlarga 
ajratiladi. Ba‘zi olimlar fikricha, turizm o‗zining umumiy 
xususiyatlari va funksiyalariga ko‗ra uch tipga ajratildi; 1. 
Davolanish, 2. Sog‗liqni tiklash-sport, 3. Tanishuv turizmi 
(Erdavletov, 2000). Bizning fikrimizcha, yuqoridagi tipologik 
funksiyalarni hisobga olgan holda turizmni sog‗lomlashtirish va 
sport, tanishuv, diniy, kasbiy va boshqa turlarga ajratish maqsadga 
muvofiqdir. Dmitrevskiy bulardan tashqari, ilmiy, ekskursion, 
festival, xizmat, qishloq turizmlarini ham belgilagan. 
Shu bois, sayyohning marshrutlarga chiqishidan maqsadi va 
istagi har xil bo‗lishini e‘tibordan chetda qoldirmaslik lozim. 
Turistik faoliyatda sayyoh yakka yoki maxsus marshrut asosida 
safarga chiqishi mumkin. Shuningdek, sayohat paytida bir vaqtning 
o‗zida ko‗pgina maqsadlarni, ya‘ni, turizmning ko‗pgina 
funksiyalarida ishtirok etishi ham nazardan holi emas. Aholining 
turmush sharoitini yaxshilanib borishi, uning bo‗sh vaqtini 
ko‗payishi, oilaning moddiy daromadini o‗sishi dam olish paytlarini 
ko‗ngildagidek o‗tkazishga sabab bo‗ladi. Shu sabab, kishilar 
dunyoni ko‗rish, tabiat qo‗ynida dam olish, sog‗lig‗ini tiklash va 
boshqa turistik manbalardan foydalanishni istashadi. Bu esa 
bevosita turizm geografiyasi bilan bog‗liq masaladir. Chunki, 
kishilar dunyoni xaritadan emas, balki o‗z ko‗zlari bilan ko‗rishni 

---

24 
istashadi. Darhaqiqat, sayohat davomida sayyohlar hududlarning 
turistik imkoniyatlarini safarlar uyushtirish orqali amalga oshiradi. 
Bu turizmning o‗ziga xos xususiyatidir. Shu o‗rinda, turizmning 
turlari va ko‗rinishlari, jumladan, tashkiliy asoslari, davomiyligi, 
mavsumiyligi va yosh jihatlari turlicha bo‗lishini hisobga olish 
lozim.
Ma‘lumki, turizmning 2 asosiy bo‗limi mavjud bo‗lib, bular 
ichki (mahalliy) va tashqi (halqaro) turizmdir. Mahalliy turizm - bu 
o‗z mamlakati hududida qiyinchiliksiz (vizasiz, bojxona to‗siqlarisiz 
va h.k) istalgan joyga safar qilishi, dam olishi va boshqa turistik 
faoliyatda mashg‗ul bo‗lishidir. Mahalliy turizm bilan xalqaro 
turizm bir-biri bilan chambarchas rivojlanib boradi. Ammo mahalliy 
turizmda 
so‗zlashuv, 
transport 
(ko‗pchilik 
o‗z 
shaxsiy 
avtomobillarida sayohat qilishini hisobga olib) va boshqa 
muammolar ancha oson kechadi.
Mahalliy turizmning mintaqamiz (Markaziy Osiyo) uchun eng 
muhim jihati tanlagan sayyohlik marshruti bilan birgalikda diniy 
qadamjolarga ziyorat qilishi hamda qarindosh-urug‗ va do‗stlarni 
ko‗rish bir vaqtning o‗zida amalga oshishi mumkin. Mahalliy 
turizmda o‗zi yashab turgan mintaqani ko‗rishi va o‗rganishi orqali 
ma‘naviy dunyoqarashi oshadi hamda vataniga muhabbat 
uyg‗onadi, shuningdek, aholini sog‗lomlashtirish, ish qobiliyatini 
tiklash va mehnat resurslarining faoliyatini yaxshilashga xizmat 
qiladi.
Xalqaro turizm - bu bir davlatdan boshqa davlatga 
uyushtiriladigansayohatdir. U viza, meditsina tekshiruvi, valyuta 
almashtirish va boshqa ko‗pgina tadbirlarni o‗z ichiga oladi. 
Xalqaro turizm ma‘lum maqsadda uyushtirilgan marshrut yo‗nalishi 
asosida guruh yoki yakka tartibda kechishi mumkin. Bunda eng 
avvalo sayyohlar shu davlatning o‗ziga xos bo‗lgan tarixiy obida va 
shaharlari, madaniyati, san‘ati, urf-odati bilan tanishish hamda 
boshqa betakror turistik ob‘ektlaridan zavq olishdan iboratdir. 
Shuningdek, xalqaro turizm sport musobaqalari, ilmiy anjumanlar, 
konferensiya, madaniy aloqalar, diniy marosimlar (masalan, haj 
safriga borish) bilan ham chambarchas bog‗liqdir. 

---

25 
Xalqaro turizm juda qadimdan rivojlanib kelgan. Chunki, o‗sha 
davrda mamlakatlar o‗rtasida aniq chegaralar bugungidek 
o`tkazilmagan (ko`proq tabiiy ob`ektlar bilan ajtatilgan). Ayni 
vaqtda shu davlatning hududida joriy etilgan tartib qoidalarga qat‘iy 
rioya qilinganligi uchun savdo-sotiq, madaniyat, san‘at va fanning 
dunyo miqyosida yoyilishida turizmning ahamiyati katta bo‗lganligi 
tarixdan ma‘lumdir. 
Kasbiy sayohat qadimdan rivojlangan bo‗lib, hozirgi paytda 
ham bu sayohat eng ananaviy va faol hisoblanadi. Kasbiy, jumladan, 
ilmiy sayyohlik olimlar, ilm namoyondalari va boshqa kasb egalari 
tomonidan biror hudud, mintaqaning tarixiy, arxeologik joylarini 
tekshirish, aholisi, etnografiyasi, madaniyati va san‘atini o‗rganish 
hamda ilmiy anjumanlar, hamkorlikdagi ilmiy ishlarni bajarish, 
malaka oshirish yuzasidan qilgan safarlarining turizm bilan
aloqadorligidir. 
Sog‗lomlashtirish, sog‗liqni tiklash turizmi bevosita rekreatsiya 
turizmi bilan bog‗liq bo‗lib, kishilarning mehnat ta‘tili vaqtlarida 
o‗z salomatligini va ish qobiliyatini tiklashga qaratilgan faoliyatdir. 
Sanatoriya-sog‗lomlashtirish rekreatsiya majmuiga kurort deyiladi.