Мактаб ўқувчилари мисолида волейболга ўргатиш ва жисмоний сифатларни


Жисмоний сифатларни тарбиялашда ҳаракатли ўйинларнинг ўрни



Download 354,21 Kb.
Pdf ko'rish
bet7/13
Sana24.02.2022
Hajmi354,21 Kb.
#190161
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   13
Bog'liq
maktab oquvchilari misolida volejbolga orgatish va zhismonij sifatlarni rivozhlantirish uslubiyati

5.Жисмоний сифатларни тарбиялашда ҳаракатли ўйинларнинг ўрни
Мактаб давридан бошлаб ўқувчиларнинг маънавий, жисмоний ва
функционал шаклланишида ҳаракатли ўйинларининг ўрни бекиёсдир. Стандарт
мазмундаги вазифа, курсатма ёки мехнат ва спорт машқларини бажариш
кишини тез толиктиради. Лекин, шундай ҳаракатларни миллий ўйинлари
асосида, ижро этиш одамнинг рухиятига ижобий таъсир этиб, чарчаш
муддатини оркага суради. Шунинг учун спорт машғулотларида, айниқса ёш
спортчиларни дастлабки тайёрлашда турли мазмунга хос ҳаракатли ўйинлардан
фойдаланиш алохида амалий ахмиятга эгадир.
Ўйинлар узининг ҳаммабоплиги (универсаллиги), куп функционаллиги ва
кенг таъсирчанлиги билан хилма-хил тоифаларга булинади. Жумладан,
жисмоний сифатларни, нуктани, талаффузни, мерганликни, тадбиркорликни,
х,исобни ва хрказо хислатларни ривожлантирувчи ўйинлари шулар жумласига
киради. Лекин, қандай ўйин бўлмасин, унда х;аракат элементи ёки ҳаракатлар
мажмуаси мавжуд бўлади.
Ҳаракатли ўйинлар уз мазмуни ва мохияти жихатидан спорт ўйинларидан
тубдан фарк килади. Харакатли ўйинлар спорт ўйинлари каби махсус
тайёргарлик, муайян мусобақа кридаси, спорт кийими, муддати, майдони,
иштирокчилар таркиби каби аник, чегарагаланган меъёрий омилларни талаб
килмайди. Факат биттагина харакатли ўйинни турли жойда, вакт давомида,
кийимда, таркибда (сони жихатидан) уйнахн мумкин. Энг муҳими харакатли
ўйин давомида кузатиладиган эркин ва ихтиёрий ҳаракатланишлар (ностандарт
ҳаракат йўналиши, кичкирик хушчакчаклик ва хоказо) ижобий эмоционал
холатни (реакциясини) юзага келтиради. Ушбу холат эса уз навбатида спорт
машғулотида (ёки стандарт машқлар сериясини ижро этганда) тезрок, вужудга
келадиган чарчаш асоратларини «четлаб» утишга ёки кечрок, пайдо булишига
ёрдам беради.


35
Хулоса килиб айтганда, юкорида кайд этилган ҳаракатли ўйинларга хос
назарий мулохазалар уларнинг жисмоний тарбия ва спорт борасидаги
салохиятини белгилаб беради. Демак, ёш спортчиларни тайёрлашда ҳаракатли
ўйинларни, жумладан халқ, миллий ўйинларининг ахамияти бекиёсдир.
Маълумки, ҳаракатли ўйинлар турли халқ, ва элатларнинг расм-русуми,
удуми, анъаналари ҳамда этногенетик хусусиятларини ифодалайди. Шунинг
учун ҳам бундай ҳаракатли ўйинларни купинча халқ, ўйинлари деб юритилади.
Кадимги мутафаккир-олимлар ва педагоглар инсонда сахийлик,
ростгуйлик, ватанпарварлик хиссиёти, ракибга нисбатан хурмат ва табиатни
эъзозлаш каби хислатларни айнан миллий ўйинлар таъсирида тарбиялаш
имкони юқори эканлигини эътироф этганлар. Бу борада, айниқса, узбек халқ,
ҳаракатли ўйинлари турли хаётий муҳим одатларни, малака ва кўникмаларни
шакллантириш кудратига эгадир. Халқ, ўйинлари шу халқнинг кашфиётидир.
Шунинг учун ушбу ўйинлар унинг онгида, рузгор ишларида, оила ва махалла
тарбиясида фаол урин эгаллайди.
Ҳаракатли ўйинлар, шу жумладан халқ, миллий ўйинлари ноёб кадрият
сифатида факатгина мамлакатимиз уз мустакиллигига эришгандан кейингина
кайта тикланиб, хозирги кунда ахрли, айник,са ук,увчи ёшлар ўртасида кенг ва
жадал оммалашиб бормокда.
Халқ, харакатли ўйинлари илмий объект сифатида борган сари
тадкик,отчи олимлар эътиборидан мустахкам урин эгалламокда.
Сунгги йилларда спортчиларни тайёрлаш, харакат малакалари ва
жисмонии сифатларни шакллантиришда х;аракатли ўйинлар ута самарали
восита эканлигини исботловчи талайгина илмий адабиётлар нашр этилган
(Л.В.Былеева, И.М.Коротков, 1982; И.М.Коротков, 1988; М.С.Бриль, 1980;
Т.С.Усманхуджаев, Ф.Х.Хужаев, 1990, 1992; А.И.Лисица 1991;
Т.С.Усманхуджаев, Х.А.Мелиев, 2000; В.В.Кузин, С.А.Полиевский, 2000;
Ф.Керимов, Н.Юсупов, 2003; В.А.Лепешкин, 2004).
Л.В.Былеева ва И.М.Коротков (1982)ларнинг фикрича, замонавий спорт
ўйинларида жисмонии сифатлар, техник ва тактик махрратни шакллантириш


36
учун ўйин услубларидан канчалик куп ва мохирона фойдаланилса, шунчалик
мувофик, спортчиларнинг к,обилиятлари ва мах,орати юк,ори савияда усиши
мумкин. Тўғри бир караганда спорт ўйинлари узи ўйинлардан иборат булиб,
яна турли ўйинлардан фойдаланиш "ортик,ча юкдай" куринади. Лекин, бундай
тушунча батамон нотутри. Чунки, педагогика, физиология ва психология
фанларига оид илмий маълумотларга асосан жисмонии сифатлар, техник-
тактик малакалар ва богхща к,обилиятларни ривожлантиришда анъанавий
ихтисослаштирилган ва стандарт машқларни қўллаш, айниқса дастлабки
ўргатиш жараёнида ёш шуғулланувчиларни тез чарчашига, қизиқишни
сусайишига олиб келади. Ҳаракатли ўйинлар эса, аксинча, боланинг эмоционал
хрлатига ижобий таъсир курсатади, чарчаш аломатларининг вужудга келиши
"оркага" сурилади, энг асосийси боланинг ирсий (генетик) крбилиятлари ҳамда
янги ҳаракат малакалари пайдо булиши мумкин (И.М.Коротков, 1971; 1979;
А.И.Лисица, Т. С. Усманхуджаев, 1985; М.Н.Жуков, 2003; И.Власюк, 2005 ва
бошқалар). Агар, волейбол ўйинига мое ҳаракатли ўйинлар саралаб олинса ва
бу ўйинлар волейбол тўпи билан ижро этилса самара янада юксакрок,
бўлади.(М.А.Курбанова, 2006).
Бундай ўйинларга масалан, "Тўп узат - утир", "Тўп узатиб эстафета
югуриш", "Тўпга тўсиқ, куй" ва бошқа шунга ухшаш ўйинларни киритиш
мумкин.
Спортчиларнинг жисмоний ва техник тайёргарлигини шакллантиришда
ҳаракатли ўйинларнинг аҳамияти ва уларнинг афзаллиги катор илмий-услубий
адабиётларда кайд этилган (А.И.Лисица, 1991; Л.В.Былеева, И.М.Коротков,
1982; И.М.Коротков, 1971; Ф.А.Керимов, Н.Юсупов, 2003; К.Фопель, 2005 ва
бошқалар).
А.И.Лисица (1991) нинг фикрича Караганда, ҳаракатли ўйинлар нафақат
жисмоний сифатларни муваффакиятли шакллантиришга крдир, балки аник,
мўлжалга олиш, аник, ҳаракат, диккат каби хислатларни ҳам самарали
ривожлантириши мумкин.
Шундай ихтисослашган ўйинлар борки, уларни мунтазам қўллаш


37
натижасида ёш спортчиларнинг махсус жисмоний сифатлари ва техник
тайёргарлигининг таракдий этиш сезиларли даражада анча осон кечади
(Л.В.Коротков, И.М.Коротков, 1982; М.Н.Жуков, 2003; И.Власюк ва хрказо).
Ф.А.Керимов ва Н.Юсупов (2003) лар эса курашчиларни тарбиялашга
оид яккама-якка "кураш" элементи мавжуд ўйинларни саралаб олиб, уларнинг
самарадорлигини аникдаб беришган.
Волейбол буйича етакчи мутахасис олимлар Э.К.Ахмеров (1985) ва
Фурманов (1979) лар волейбол малакалари техникасига ўргатишда ва
жисмоний ҳамда техник тайёргарликни дастлабки шакллантиришда волейбол
ўйини хусусиятига якин булган махсус ҳаракатли ўйинлардан фойдаланиш
афзаллигини исботлаб берганлар.
Ҳаракатли ўйинлар буйича Узбекистонда етакчи мутахасис-олимлар Т.
Усманхуджаев ва Ф.Хужаевлар (1992) турли йўналишдаги ҳаракатли
ўйинларни ташкил қилиш ва утказиш масалаларига оид катор тавсиялар бериб
утишган. Жумладан, уларнинг фикрича ҳаракатли ўйинларни ташкил қилиш ва
утказишда бир катор масалаларга эътибор бериш максадга мувофик.
1. Ўқувчиларнинг 
жисмоний 
баркамоллиги, саломатлигини
яхшиланишига, чиникишига, тана аъзолари ва умумий иш кобилиятининг
усишига ёрдам бериш;
2. Эркин ҳаракат кила олиш имконини бера оладиган билимлар ва
хаётий зарур ҳаракат малакаларини шакллантириш;
3. Рухий, аклий, касбий ва иродавий сифатларни ривожлантириш;
4. Умумий ва махсус жисмоний сифатларни тарбиялаш;
5. Жасурлик, топкирлик, зукколик, тадбиркорлик хислатларини
ривожлантириш шулар жумласидандир.
Муаллифлар турли синф ўқувчиларига мос ўйинлар, йилнинг турли
фаслларида, кундузги ва кечкурун уйнайдиган ўйинларни саралаб беришган ва
уларнинг мохиятини ёритишга муваффак, булишган. Энг асосийси,
мутахасислар мактаб спорт секцияларида, жумладан спорт ўйинлари билан
шуғулланувчи болаларга «Мушук ва сичкрн», «Буш жой», «Козик», «Бури


38
зовур ичида», каби ўйинлардан фойдаланиш максадга мувофик, деб
таъкидлайдилар.
Ю.Н.Клешев ва А.Г.Фурманов (1979) лар ёш волейболчилар техник
тайёргарлигини шакллантиришда ўйин методидан фойдаланиш техник
махрратни нисбатан тезрок, ва пухтарок, ўзлаштириш имконини беради деб
эътироф этадилар.
Юкорида тахлил этилган илмий ва услубий адабиётлар ёшликдан бошлаб
жисмоний тайёргарликни ривожлантира бориш, нафакат болаларни
чиниктиришда, уларнинг соглигини мустахкамлашда мух,им ахамиятга эга
эканлигини исботлаб беряпти, балки уларни спорт булган қизиқиши ортишига,
спорт машғулотларида урнатиладиган техник-тактик малакаларни тезрок,
ўзлаштиришларига имкон яратишни курсатиб берди. Уз навбатида ёш болалар
жисмоний сифатларини самарали шаклланишида ҳаракатли ўйинларни ута
самарали восита эканлигини очиб берди. Лекин ушбу адабиётлар шархидан
куриниб турибдики, кайси жисмоний сифатларни ривожлантиришда қандай
ҳаракатли 
ўйинлардан 
фойдаланиш 
маъқуллигини 
ёритиб 
берувчи
маълумотлар нихоятда кам урнатилган.

Download 354,21 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish