Ma’ruza №1 Mavzu: Kirish

Bo’z echkemar
Serıy varan
Maqomi. 2 (VU:D): Zaif, qisqarib borayotgan, mozaik tarqalgan kenja tur.
Tarqalishi. Janubiy Orolbo’yidan Farg’ona vodiysigacha bo’lgan tekisliklar. O’zbekistondan tashqarida: O’rta Osiyo va Qozog’istonning janubi, Afg’oniston, Eron. Osiyoning o’arbi-janubida, Shimoliy Afrika, O’indiston, Pokistonda - boshqa kenja turlari.
Yashash joylari. Cho’lning qumli va tuproqli erlari, tekislik va tog’larning pastki qismlaridagi (d.s.b 1000 m.gacha) daryo vohalari.
S oni. 1970-yillarda lokal populyatsiyalarda har gektariga 3-6 tasi hisobga olinar edi. 1990-yillarning boshlarida ularning umumiy soni 45 mingga, alohida Farg’ona populyatsiyasida esa 200 ga yaqin bo’lgan. O’ozirda aksariyat yashash joylarida yo’q bo’lib ketgan, qolganlarida esa juda kam sonli. Kunduzgi sayohat vaqtida 2-5 tagacha uchratish mumkin.
Yashash tarzi. Aprel-oktyabrda faol. Katta qumsichqon va tulkilar tashlab ketgan uyalarida berkinadi va o’sha erda qishlaydi ham.
May-iyunda juftlashadi. İyun-iyulda 6-20 tuxum qo’yadi. Tuxumdan chiqqan bolalari er yuziga bir qishlovdan so’ng chiqadi, 3 yoshdan oshganda jinsiy voyaga etadi. O’asharotlar, sudralib yuruvchilar, qushlar va ularning tuxumlari, mayda sutemizuvchilar bilan oziqlanadi.
Cheklovchi omillar. Cho’l zonalarida qo’riq erlarning o’zlashtirilishi, ayniqsa shudgorlash va suІorish; inson tomonidan taqib qilinishi, yo’llarda avtotransportdan nobud bo’lishi (Qizilqumda 400 km masofada 46 ta nobud bo’lgani qayd qilindi).
Ko’paytirish. Ko’paytirilmagan. O’ayvonot bog’larida saqlanadi.
Muhofaza choralari. Ovlash taqiqlangan. Qizilqum qo’riqxonasida va «Jayron» ekomarkazida muhofaza ostiga olingan. SİTESning I-İlovasiga kiritilgan. FarІona vodiysida muhofazasini tashkillashtirish lozim.
To’rt yo’lli chipor ilon
P allasov (chetırexpolosıy) poloz
Maqomi: Zaif, tabiatan kamyob arealining chetida, lokal tarqalgan tur.
Tarqalishi. Ustyurt yassi tekisligi, Orol dengizidagi Vozrojdenie yarimoroli. O’zbekistondan tashqarida: Qozog’iston Turkmaniston, Kavkaz, Kavkazoldi, Ukraina, Moldova, Kichik Osiyo, Bolgariya va Ruminiya.
Yashash joylari. Mustahkamlangan qum va tuproqli cho’l hududlari, saksovul va shuvoqlar qoplagan o’ta sho’rlangan erlar; ko’pincha katta qumsichqon koloniyalarida.
Soni. O’zbekistonda doimo kam uchragan: sanoqli zotlari orqali malum. Vozrojdenie yarimorolida 2007-2009 yillar kuzgi-kuzgi davrda 10 tasi hisobga olingan.
Yashash tarzi. Aprel-oktyabr oylari faol, daraxt kovaklarida, toshlar tagida, tuproq yoriqlarida, kemiruvchilar inlarida berkinadi va shu erda qishlaydi ham. May oyida juftlashadi. İyun-iyulda 4- 16 ta tuxum qo’yadi. Bolasi tuxumdan sentyabr-oktyabrning boshida chiqadi. Kemiruvchilar, qushlar va ularning tuxumlari, bazan kaltakesaklar bilan oziqlanadi.
Cheklovchi omillar. Erlarning o’zlashtirilishi, aholi tomonidan o’ldirilishi.
Ko’paytirish. Ko’paytirilmagan.
Muhofaza choralari. İshlab chiqilmagan. Yashash joylarini muhofaza ostiga olish zarur.