Мавлонова Р



Download 8,79 Mb.
bet10/54
Sana02.07.2022
Hajmi8,79 Mb.
#729397
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   54
Bog'liq
Ижтимоий педагогика КИТОБ

Шахс маълум ижимоий тўзилма маҳсули. Унинг мохиятини ижтимоий муносабатлар ташкил этади. У яшаётган жамиятдаги тарихий шароит, шахснинг хаётий фаолиятида содир буладиган ижтимоий мухит унга хам ижобий, хам салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Зеро, инсон ота-боболар тажрибасини ўрганади, шахс сифатида ривожланиб боради, ўрганган тажрибаларни такомил- лаштиради. Натижада уларни ўз фаолиятида куллайди. Ана шу яшаётган шароит ва мехнат килаётган шароит унга булаётган тарбиявий таъсир ва фаолият жараёнидаги жадаллик туфайли шахсий хусусиятлар вужудга келади, демақ одам шахсининг жамиятдаги ривожланиши табиат, мухит ва инсонинг ўзи ўртасидаги мўраккаб алоқа таъсири остида руй беради, инсон уларга жадал таъсир этади ва шу йул билан хаётини ўз табиатини ўзгартиради.
Педагог ва психолог олимлар шахснинг ривожланишида ирсиятнинг ролига катта ахамият бериш билан бирга, мухит ва тарбиянинг ролига хам юксак бахо беришади.
Зотан шахснинг камолга етишида ирсият ва биологик омил- ларнинг ролини инкор этиш асло мумкин эмас, лекин бу


30


хусусиятларни болалардаги ўзгармас хусусиятлар деб тушунмаслик керак. Тарихий таракдаёт жараёнида одамнинг анатомик белгилари, Ўзгаришлари авлодцан-авлодга мустахкамланиб бориши хам наслдан- наслга утиши мумкин.


Айни вакҳда, одам боласига хос хусусиятлар хам ирсият йули билан утади, аммо бу хусусиятларнинг ривожланиши учун улар инсонлар орасида яшаши, алок.а қилиши ахамиятли эканлигини унутмаслик лозим.
Агар болада тугма лаёцатлар булса-ю, лекин, уни устиришга ёрдам берадиган ижтимоий, оилавий ва тарбия мухити булмас экан, инсон булиб тугилишнинг хожати хам йўқдир.
Модомики шундай экан, демақ бола ўз лаёқатига мос шароитларда усиб зарўр фаолият билан шўқулланса, лаёқат эрта кўриниб, ривожланиши, аксинча, зарўр шароит булмаса бор крбилият хам йуқ булиб кетиши мумкин. Мана шундай нуцтаи назар инсон лаёқатининг намоён булиши ва добилият сифатида ривожланиши тула-тўқис хаёт шароитига богаиқ эканлигини кўрсатади.
Одам боласидаги крбилият кўртакларининг ривожланиши аввало ижтимоий мухитга богаиқ экан. Яна шу нарсани хам айтиб Утиш керакки, ижтимоий мухит кулай ва нокулай булиши хам мумкин.
Шахс ижгимоийлашувида ижтимоий мухитнинг таъсири шарқ ва Fap6 олимларининг диктат марказида булган. Зардуштийликнинг мўқддцае китоби Авестода оиланнинг согломлиги, жамият фа- ровонлиги белгиси эканлиги қайд этилган.
Ибн Сино баркамол инсон тарбиясида таиҳи (табиий ва иж­тимоий) мухитнинг ўрни мухим ахамиятга эга эканлиги қайд этилган.
Ахмад Яссавий инсон таълим-тарбиясида уни баркамолликка элтувчи йул дин, иймон, эътиқодда собитлиқ хҳалоллиқ поклик эканлигини таъкидлайди. Бу ижобий сифатларга «Нафсни жиловлаш» оркали эришиш мумкинлиги, бунда ижтимоий мухитнинг салмокди Ўринга эга эканлигини таъкидлайди. Маърифатпарвар олим А.Навоий «Хамса» достонида инсон ижгимоийлашувида ижтимоий мухитнинг ўрни мухимлиги таъкидланади.
Ижтимоий шароитнинг ночорлиги мажрухдарни юзага кел- тиради. Бутун авлодга зиён етказади. «Инсон—мухит—тарбия » муаммосида у нафаҳат мухитнинг инсонга таъсирини, балки инсонни мухитга таъсирини хам киради.


31




Роберт Оуэннинг илмий ишларида инсоннинг мухитга бонгиқ- лиги талутил кдлинади, Унинг таъкидлашича, инсон мухит мах,буси уисобланиб, ўзининг ёцимсиз хулци учун айбдор эмас, балки мух,итнинг ўзи айбдор.
Тугри тарбия оркали ижобий фазилатларга эга шахсларни тарбиялаш ва шу тарифа жамиятни ўзгартириш мумкин.
Рус инкдлобий демократларидан В.Г. Белинский, фаҳтгина ижтимоий адолатли жамиятда муносиб фуҳро, идеални тарбиялашга эришиш мумкин, деб ҳисоблаган. Н.П. Огарев хам, фацат ижтимоий адолатли жамиятдагина инсонда ицтидор ва цобилиятни ривож­лантириш мумкинлигини таъкидлаган.
Н.Г. Черншевский: «Жоҳил ёки ярамас булиб она кррнидан тугилмайдилар. Улар маънавий-ахлокдй тарбия етишмаслиги ёки ярамас булиш ёхуд очдан улиш—иккисидан бирини танлашнинг кўрқинчли зарўрияти самарасидир», деб ёзган эди. Бу фикрлар хал қ ижтимоий шароитининг яхшиланиши унинг ахлокдй яхшиланишига таъсир килиши мумкинлигини исботлайди.
«Истиқболли ва истиқболсиз одамларни хаётнинг ўзи, унинг умумий тўзуми пайдо килади», — деб ёзган эди Н.А. Добролюбов. «Тарбияда обрунинг ахамияти» макрласида у, тарбиячи тарбия- ланувчини хўрмат цилиши лозимлиги, эзгулик ва адолат тамойилларига мувофҳ харакат цилишни сингдиришлигини, айтган эди.
Ижтимоий фалсафага оид мулҳазалар якунида шуни қайд килиш лозимки, утопистлар ижтимоий адолатли жамиятни қандай кўриш масаласи билан бир каторда бу жамиятда таълим-тарбияни ташкил этиш лойҳаларини хам тўзганлар. Улар талк.инининг асоси — мухит инсон тарбиясида бирламчи омил эканлигидан иборат эди.
Тўрри, хар ким ўзича ижтимоий адолатли жамият қандай йуналишда кўрилиши лозимлигини таклиф килади. А.И. Герцен Россияни болта олишга чорласа, Ш. Фўрье ва Р. Оуэн фаланстер, ўзига хос кооперативлар ташкил килиб, инсонни қайта тарбиялашга чацирганлар. 1847 йилда Петўрбўрг губерниясида М. В. Буташевич- Петрашевский фаланстер кўради. Фўрье катталар учун фаланстер иҳирозга учрагач, жамиятни ўзгартириш учун болалар фсыанстери очиш лозим ва унда авлод тарбияланади, деган хулосага келди.
Бутун жахонга маълум ва машхўр У рта Осиёнинг буюк аллома- лари оналаридан бири табиб, бири шоир, бири мухандис, бири файласуф булиб тугалмаган, балки, уларнинг яшаб тўрган даври, ижтимоий мухити крлаверса, оила мухити уларни мана шундай инсонлар булиб етишишларида асосий тўртки булган, улар яшаб тўрган хаётнинг маъноси, идеал воқелиқ ахлокдй хакҳҳат бўрч ва


32




борлиқ, ахлок.ий хаётда объективлик ва субъективликнинг Ўзаро муносабати, билиш ва қадр кҳммат-сингари ахлокдй сифатларнинг Уга шаклланганлиги ҳам бу каби инсонларни етишиб чиқишида асосий тўртки булади. Уша даврда инсонпарварлик гоялари кддр- кҳиммати инсонийлик янги ва юксак босцичга кутарилган эди. 111унинг учун хам Мирзо Бедил тарбияда инсон кдцр-к.имматининг буюклиги хакдца гапириб шундай дейди: — «Хазрати инсоннниг ҳўрмат-э%тиромга сазовор эканлигини тан олмаган ҳр ким малъундир».

Дархшдикат Имом Ал-Бухорий, Форобий, Ахмад Яссавий, Юсуф Хос ҳожиб, Суфи Оллоёр, Абу Райхон Беруний, Абу Али ибн Сино, Умар Хдйём, Саъдий Шерозий, Абдўрахмон Жомий, Мирзо Улугбеқ Алишер Навоий, Захириддии Мухаммад Бобўр, Мирзе Бедил, Ахмад Дониш ва боиҳа купгина мутафаккирларнинг таълим-тарбия ва маърифат хакдцаги ьояларидан кенг фойдаланиш ва уларнинг дидактик қарашларини педагогика фанининг риволанишида методик асос қилиб олиш баркамол авлодни тарбиялашда мухим омил булиб хисобланади.
Индивиднинг социумга кириши мўраккаб жараён хисобланади. Бир томондан, индивидга жамиятлар аъзоси сифатида фаолият кўрсатиш имконини берадиган муайян қадриятлар тизимини (нормалар, намуналар, билимлар, тасаввўрларни) ўзлаштириб олишни Ўз ичига олса, иккинчи томондан, шахснинг ўз ижтимоий тажрибасини орттириши ва ўзини фаол кдрор топтиришини ўз ичига олади.
Хар бир инсонинг шахси таълим, ижтимоий мухит таъсирида шаклланади. Натижада у ижтимоий жихатдан ахамиятли булган вазифаларни бажаради, ижтимоий ролни ўзлаштириб олади, ўз Кизиҳиши, қобилиятини ижодий мулохаза қилиб кўради, жамиятнинг бошкд аъзолари билан му ставил муносабатга киришади ва шу тарифа шахснинг ижтимоийлашуви юз беради.
Шахснинг ижтимоийлашувини ифодаловчи мухим кўрсат- кичлардан бири унинг ижтимоий фаоллиги ва харакатчанлигидир.

Download 8,79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish