Mavzu: eritmalar. Eruvchanlikva erigan moddaning massa ulushi

Moddalarning eruvchanligi 
Moddaning biror erituvchida eriy olish xususiyati shu moddaning 
eruvchanligi deyiladi. erish – erigan moddaning atom, molekula yoki ionlar 
ko’rinishida erituvchining butun hajmida bir tekisda taqsimlanish xususiyatidir. 
Moddaning eruvchanligi uning ma’lum bir temperaturadagi to’yingan eritmasining 
kontsentratsiyasi bilan o’lchanadi. Odatda moddaning eruvchanligi uning ma’lum 
bir temperaturada 100 gramm (100 ml) suvda erigan moddaning maksimum 
gramlardagi massasi bilan ifodalanadi. Bu qiymatga eruvchanlik koeffitsienti yoki 
eruvchanlik deyiladi va C bilan belgilanadi. Moddaning eruvchanligi turlicha 
bo’ladi. Moddaning hammasi ham suvda bir xilda eriyvermaydi. Ko’pchilik 
moddalar suvda muayyan miqdordagina eriydi. Masalan, 100 gramm suvda 10 
grammdan ortiq modda erigan bo’lsa, oson (yoki yaxshi) eriydigan, 10 grammdan 
0,1 grammgacha erisa oz eriydigan, 0,01 grammgacha erisa amalda erimaydigan 
modda deb qabul qilingan. SHuni bilish zarurki, absolyut erimaydigan modda 
yo’q. Buning isboti sifatida shuni misol keltirish lozimki, suvga solingan kumush 
yoki oltin zarrachalari suvga o’tadi va suvdagi bakteriyalarga ta’sir ko’rsatib ularni 
o’ldiradi. Kumush va oltinning bu xususiyatidan insonlar juda qadimdan 
foydalanib keladilar (suvni zararsizlantirishda). Ayrim suyuqliklar (etil spirti, 
atseton, glitserin…) suv bilan istalgan nisbatda aralashadilar. Bunday holatda 
suyuqliklar bir-birlarida cheklanmaydigan miqdorda eriydilar deyiladi. Tuz, 
kislota, ishqorlarning eruvchanligini eruvchanlik jadvalidan foydalanib topish oson 
(ilovaga qarang). Jadvaldan ma’lumki, sirka va nitrat kislotalarning hamda 
ammoniyning hamma tuzlari suvda yaxshi eriydi. Ishqoriy metallarning ham 
hamma tuzlari suvda yaxshi eriydi. 

---

Ayrim tuzlar (Al
2
S
3
, Cr
2
S
3
, Fe
2
S
3
, …) suvda eriganda gidrolizga uchrab, to’liq 
parchalanadilar. Shu sababli bunday tuzlar faqat quruq holatda yoki suvsiz muhitda 
mavjud bo’la oladi.