Mavzu: eritmalar. Eruvchanlikva erigan moddaning massa ulushi

modda
, suv esa agregat holatini 
o’zgartirmagani uchun e
rituvchi
deyiladi.
Masalan, osh tuzi yoki shakarning suvdagi eritmasida osh tuzi va shakar 
erigan modda, suv esa erituvchidir. Agar eritma suyuqlik + suyuqlikdan iborat 
bo’lsa, miqdori ko’p bo’lgan suyuqlik erituvchi, miqdori oz bo’lgani erigan modda 
bo’ladi.
Masalan, 100 ml suvda 5 ml nitrat kislota erigan bo’lsa, suv erituvchi, kislota 
esa erigan moddadir. Ya’ni bunday holda kislotaning suvdagi eritmasi deyiladi. 
Suyuq eritmalar amaliy faoliyatimizda, kimyo texnologiyasida, kimyoviy 
tajribalarni o’tkazishda muhim rol o’ynaydi, ya’ni suyuqliklarda kimyoviy 
reaktsiyalarning sodir bo’lishi juda qulaydir.
Har qanday kimyoviy reaktsiya paytida zarrachalar to’qnashadi, suyuq 
eritmalar zarrachalarning butun eritma hajmida to’qnashishlari uchun qulaylik 
tug’diradi, chunki eritmaning komponentlari osonlik bilan aralashadi. 
Gazsimon eritmalar
– gazlar gazlarda aralashgan hollarda gazlarning 
molekulalari kam ta’sirlashishi va ularning zarrachalari orasidagi masofa kattaligi 
bilan tavsiflanadi. 
Shu sababli gazlar bir-birlarida istalgan nisbatlarda aralashadi. 
Gazlar suyuqliklarda eriganda ikki xil tipdagi sistemalarni ajratish mumkin: 
- kimyoviy birikma hosil bo’lishi bilan boradigan erish; 
- birikma hosil bo’lmaydigan erish. 
Masalan, SO
2
, CO
2
, NH
3
, NO
2
lar suvda eriganda 1- holdagi erish bo’ladi: 
NH
3
+H
2
O= NH
4
OH 
2- holdagi erishga N
2
, O
2
, HCl, H
2
S kabi gazlarning suvdagi eritmalari misol 
bo’ladi. 
O
2
– dengiz va okean suvlarida erib, hech qanday birikma hosil qilmasligi, 
dengiz va okeanlarda yashovchi hamma tirik organizmlar va suv o’tlarining 
yashashlari uchun qulay sharoit vujudga keladi. 
Gazlarning suyuqliklarda erishi temperaturaga kuchli darajada bog’liq 
bo’ladi, temperaturaning ortishi bilan gazlarning suyuqliklarda eruvchanligi keskin 
kamayadi.
101,3 kPa da gazlarning eruvchanligini temperaturaga bog’liqligi 
Temperaturadan tashqari gazlarning 
suyuqliklarda eruvchanligiga bosim ham 
katta 
ta’sir 
ko’rsatadi. 
Gazlarning 
suyuqliklarda 
eruvchanligiga 
bosimning 
ta’sirini Genri o’rgandi va quyidagi qonunni 
ifodaladi (1803 y): 
Suyuqlikning ayni hajmida erigan gaz 
miqdori 
gaz 
bosimiga 
to’g’ri 
proportsionaldir. (Genri qonuni) 
S = k∙R 

---

Bu erda k - proportsionallik koeffitsienti. 
Bosim ikki marta ortsa, gazlarning eruvchanligi ham 2 marta ortadi. 
Gazlarning eruvchanligi odatda 1 l suvda erigan gazning hajmi bilan ifodalanadi:
Masalan: S
C
S
H
0
2
20
= 2,5 l ushbu yozuv 20
0
S da 1 l suvda – 2,5 l gazsimon H
2
S 
erishini bildiradi. 
Agar suyuqlikda bir nechta gazlar erigan bo’lsa (gazlar aralashmasi) yoki 
suyuqlik ustida bir nechta gazlar aralashmasi bo’lsa, har bir gazning eruvchanligi 
umumiy bosim bilan emas, erigan gazlarning har birini partsial bosimlari bilan 
aniqlanadi. Faraz qilaylik, havoning suvdagi eritmasidan, uning tarkibini aniqlash 
talab qilinsin. 
Havoning 1/5 qismini kislorod, 4/5 qismini azot tashkil qiladi. Havoning 
umumiy bosimi 1at bo’lsa kislorodning normal bosimi P
2
O
= 1/5 = 0,2 at, azotniki 
P
2
N
= 4/5 = 0,8 atga teng bo’ladi.
Normal bosim va 20
0
S temperaturada 100 ml suvda 3,1 ml O
2
va 1,54 ml 
azot erishini bilgan holda, O
2
va azotning erigan hajmlarini topamiz.
V
2
O
= 0,2· 3.1 = 0,62 ml, V
2
N
= 0,8 · 1,54 = 1,232 ml erigan bo’ladi.