Mavzu. Kichik biznes moliyasi

3. Kichik biznesni soliqqa tortish

---

Soliqqa nisbatan kompaniya daromadlaridagi yagona farq kichik va yirik
kompaniyalar o‘rtasidagi soliq stavkasidagi tafovutdir. Kichik kompaniyalar uchun
soliq chegirmalari qoidaga ko‘ra ancha keng bo‘ladi. Qayd qilish kerakki, soliqqa
tortishga nisbatan kichik va yirik tushunchalari faqat foyda nuqtai nazaridan
belgilanadi. Shunday tarzda alohida kompaniyalar bir yil mobaynida foyda
pasayishi hisobidan yirik kompaniyalar toifasidan kichik kompaniyalar toifasiga
o‘tishi mumkin. Amaliyatda bunday holatlar sodir bo‘ladi.
Soliqlardan qochish
Soliqqa tortish nuqtai nazaridan kichik va yirik biznes kompaniyalari
o‘rtasidagi eng yorqin farq ularni soliqqa tortishdan tashqari qandaydir harakatlarni
qanchalik amalga oshirishlaridadir.
Modomiki kichik kompaniyalar qoidaga ko‘ra, Aksionerlar hayotining shaxsiy
holatlari bilan yaxshi tanish bo‘lsalar, ushbu shaxslarning sof farovonligini
maksimallashtirish choralarini ko‘rishlari kerak.
Masalan, agar barcha Aksionerlar yuqori chegaraviy stavka bo‘yicha
daromad solig‘ini to‘lasalar, bunda ularning foydasi kompaniya ixtiyorida qolishi
kerak, ularga dividend sifatida to‘lanmasligi kerak.
Uzoq muddatli istiqbolda mazkur strategiyaning natijasi eng avvalo aksiyalarni
topshirishga soliqlarni to‘lash bo‘yicha majburiyatlarni paydo bo‘lishi hisoblanadi,
ammo bu soliqqa tortish jihatidan eng samarali bo‘lishi mumkin.
4. Risk va diskont stavkasi
Yirik biznes kompaniyalariga nisbatan CAPM modeli doirasida belgilangan
stavka bo‘yicha kelgusi pul oqimlarini diskontlash kapital qo‘yilmalar bo‘yicha
qarorlar qabul qilish jarayonida risklar to‘g‘risida qarorni kiritishning oqilona usuli
sanaladi. Kichik kompaniyalar uchun mazkur tamoyil ikkita sababga ko‘ra
ishlamaydi.
Yirik biznes korxonasiga investitsiya kiritayotgan shaxs qoidaga ko‘ra, har
bir kompaniya aksionerlik kapitalining nisbatan yuqori bo‘lmagan ulushiga egalik
qiladi, u aksiyalarning yuqori diversifikatsiyalangan portfelining nisbatan kichik
qismini tashkil qiladi. (odatiy kuzatuvlar shuni isbotlaydi:London fond birjasida

---

ro‘yxatga olingan taxminan 80% aksiyalar investitsion institutlarga tegishli bo‘lib,
ular qoidaga ko‘ra yaxshi diversifikatsiya qilingan qimmatli qog‘ozlar portfeliga
egalik qiladilar.) mazkur sababga ko‘ra investorlar nisbatan past riskka duch
keladilar.
CAPM modeli bo‘yicha diskont stavkasi faqat tizimli risk bilan bog‘langan.
Qoidaga ko‘ra, kichik biznes sohasidagi aksiyalar egalari yetarlicha
diversifikatsiya qilinmagan. Odatiy kichik kompaniyalardagi Aksionerlar ning
investitsiyalari ularning umumiy investitsiyalarining katta qismini tashkil qiladi.
Agar kichik kompaniya bankrotlikka uchrasa, bunda ular boyligining katta qismi
yo‘qotiladi.
Modomiki kichik kompaniyalar aksiyalari qoidaga ko‘ra samarasiz portfellar,
kichik biznesning investitsion imkoniyatlari sohasida qo‘llaniladigan diskont
stavkasidan iborat bo‘lsa tizimlikda ham o‘ziga xos risk hisobga olinishi kerak.
Oldingi boblarda ko‘rib chiqilgan Famava French (Fama and French 1996),
tadqiqotlari shuni ko‘rsatdiki, kichik biznes kompaniyalari bankrotlikning ancha
yuqori riskiga duch kelib, yirik kompaniyalarga qaraganda ancha riskli
investitsiyalash ob’yekti bo‘ladilar. Mazkur holatda Famiva French uch omilli
modelidan foydalanish to‘g‘ri bo‘ladi.
Birinchi sabab shuni anglatadiki, nazariyada diskontning mos tushuvchi
stavkasini to‘g‘ri aniqlashning usuli mavjud emas,
CAPM modeli uning minimal miqdorini aniqlash uchun foydalaniladi.
Ikkinchi sabab shuni ko‘zda tutadiki, kichik biznesdagi faoliyat tahlilida Famoyi
French tomonidan ishlab chiqilgan CAPM uch omilli versiyasidan foydalanish
zarur. Ko‘rinib turibdiki, risk darajasini o‘lchash uchun 6-bobda ko‘rib chiqilgan
subyektiv usullardan foydalanish mumkin, masalan, ta’sirchanlik tahlili va eng
yomon va eng yaxshi holatlarni aniqlash.