|
MAVZU. POZITIVIZM (4 SOAT).
REJA:
1.
Pozitivizmning asosiy xususiyatlari.
2.
O.Kontning pozitivistik falsafasi.
3.
G.Spenserning qarashlari.
4.
Birinchi pozitivizmning ahamiyati.
Pozitivlik
-
«Pozitivizm» tushunchasini O.Kont quyidagi ma’noda ifodalagan:
birinchidan, yolg‘onchilikka qarshi haqqoniylik; ikkinchidan, keraksizlikka qarshi foydali;
uchinchidan, shubhalilikka qarshi ishonchlilik; tо‘rtinchidan, noaniqlikka, mavhumlikka qarshi
aniqlik; beshinchidan, salbiylikka qarshi ijobiylik va nihoyat oltinchidan, buzg‘unchilikka qarshi
tuzuvchanlik ma’nolarida ishlatiladi.
Bilishning uch davri -
Kont tabiatni bilish tarixini uch davrga bо‘ldi. Bu pallalardan har
biri dunyoqarashning muayyan tipiga: teologik, metafizik va pozitiv tiplarga muvofiq kelardi.
Birinchi teologik davr inson aqli hodisalarni g‘ayritabiiy kuchlarning, xudoning ta’siri
bilan izohlashga uringan.
Kontning fikricha, metafizik dunyoqarash teologik dunyoqarashning о‘zgargan shaklidir.
Metafizik dunyoqarashga kо‘ra, barcha hodisalarning asosini abstrakt metafizik mohiyatlar
tashkil etadi.
Teologik va metafizik dunyoqarash о‘rniga, Kontning fikricha, «pozitiv metod» keladi va
bu metod «mutlaq bilim» dan (avvalo materializmdan va obyektiv idealizmdan) voz kechishni
talab etadi.
Fanlarning pozitivistik tasnifi -
Kont о‘zining yangi fanlar tasnifini taklif qildi. Bu tasnif
F.Bekon bergan fanlar tasnifidan butunlay farq qiladi. Bekon о‘z tasnifini tafakkur, xotira,
tasavvur tamoyillariga asoslanib bergan. Kontning tasnifi qо‘yidagi uch tamoyilga asoslanadi:
1)
soddadan murakkabga qarab harakat qilish;
2)
mavhumlikdan aniqlikka qarab harakat qilish;
3)
qadimgi davr fanlaridan hozirgi zamon faniga qarab harakat.
Kontning fikricha, bu tasnifda fanlarning mukammalligiga va aniqligiga urg‘u berilgan.
Pozitivzim - G‘arb falsafasida juda keng tarqalgan yо‘nalish. XIX asrning 30-yillarida
fransuz faylasufi Ogyust Kont tomonidan asos solingan. Demak, pozitivizm dastlab Fransiyada,
sо‘ngra Angliyada va G‘arbiy Yevropaning boshqa mamlakatlarida rivojlandi.
Kontning birlamchi talqinida falsafa har qanday birinchi sababni qidirishdan,
substansional va hissiyotdan tashqari mohiyatni qidirishdan voz kechishi shart. Ana shu
izlanishlarni pozitivistlar keraksiz «metafizika» sifatida xususiyatladilar va unga qarshi «ijobiy»
bilimlar tizimini yaratishga intiladilar. Ular har qanday falsafiy spekulyatsiyaga qarama-qarshi,
munozarasiz va aniq dalillarga asoslanadigan bilimlarni targ‘ib qildilar. Ana shunday bilimni
tizimga keltirishni O.Kont о‘z falsafasining asosiy vazifasi deb bildi.
Pozitivizm tarixi 3 davrga bо‘linadi:
Birinchi davr – bu O.Kont, E.Littre, E.Renan, Roberti (Fransiyada), D.S.Mill, G.Spenser,
Dj. Lyuts (Angliyada), Y.Oxorovich (Polshada), G.Virubov, V.Lesevich, N.Mixaylovskiy
(Rossiyada), K.Kattaneo, D.Ferrari, R.Ardigo (Italiyada) kabilarning ijod etgan davri.
Ikkinchi davri – mexanizm va empiriokrititsizm davri deb ataladi.
Uchinchisi neopozitivizm davriga bо‘linadi.
Davrlarga bо‘lish asosan falsafaning asosiy masalasini qanday talqin qilinishiga qarab
bо‘lingan. Bu asosiy masalani umuman inkor qiluvchilar, uning hal qilib bо‘lmasligini tan
oluvchilar va bu masalaning bо‘linishni inkor qiluvchilar pozitivizmga xosdir.
5
Pozitivizm dasturi о‘zining yarim asrlik evolyusiyasida quyidagicha izohlanishi mumkin:
1)
bilish dunyoqarash va qadriyat sifatida har qanday falsafiy talqindan ozod bо‘lishi
kerak;
2)
hamma «an’anaviy», ilgarigi falsafa, ya’ni «metafizika», dogmatik ta’limotlar
bevosita aniq, maxsus fanlar bilan almashtirilishi shart; (fanning о‘zi – «falsafa»)
yoki bilimlar tizimiga umumiy sharh berish, fanlar о‘rtasidagi о‘zaro munosabatlarni
va ular tillarini о‘rganish bilan qanoat hosil qilishi lozim;
3)
falsafada «metafizika» ni yengish uchun о‘rtacha yо‘l tutish kerak, ya’ni
materializm bilan idealizm о‘zaro kurashidan, qarama-qarshiligidan yuqoriroqda
turuvchi «uchinchi» yо‘lni, «neytral» betaraflik yо‘lini topish kerak.
«Pozitivizm» tushunchasini O.Kont quyidagi ma’noda ifodalagan:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
