Milliy universiteti ijtimoiy fanlar fakulteti «falsafa tarixi va mantiq» kafedrasi

Metodologiya  bu 

bilishning  har  hil  usullarini  ishlab  chiqadigan  nazariyadir.

  Bu  nazariyani  Spenser 

rivojlantirar  ekan,  jiddiy  qarama-qarshiliklarga  uchradi.  Falsafada  eng  muhim  masala 

hisoblangan  olam  asosida  nima  yotadi,  dunyo  qanday  yaratilgan,  degan  savollarga  aniq  javob 

yо‘qligini  tak’kidlaydi.  Shu  masalada  agnostitsizm  pozitsiyasiga  о‘tdi.  Fanning,  jumladan 

falsafaning bilish doirasi cheklanganligini kо‘rsatdi.  

Shunday  qilib,  pozitivizm  bilishni  kо‘kka  kо‘targan  bо‘lsa-da,  pirovard  natijada  о‘zi 

boshi  berk  kо‘chaga  kirib  qoldi.  Insonning  bilish  imkoniyatlarini  chegaralangan  deb  hisobladi. 

Mutloq haqiqat о‘rniga faqat nisbiy haqiqatni tan oldi. 

Bundan tashqari, pozitivizm falsafasida ijtimoiy jarayonlarni о‘rganishda sodda biologik 

uslublarni  qо‘llash  keng  tus  oldi.  CH.Darvinning  biologik  turlarning  rivojlanishi  nazariyasini 

jamiyatning  о‘ziga  xos  qonunlarini  e’tiborga  olmagan  holda  tadbiq  qilindi.  Bu  keyinchalik 

sotsial  darvinizm  oqimining  vujudga  kelishiga  sabab  bо‘ldi.  Inson  hayotining  ruhiy  tomonlari 

soddalashtirildi,  soxtalashtirildi.  Ruhiy  kuchni  pozitivistlar  mavhum,  bilib  bо‘lmaydigan  kuch 

deb atadilar. Uni inkor qilmasalar-da tushuntirib berish mumkin emasligini ta’kidladilar. Kishilik 

jamiyatining  hayvonot  olamidan  sifat  jihatdan  farq  qilishini  ham  tushuntirib  bera  olmadilar. 

Pozitivizm falsafasini о‘rganar ekanmiz, bir narsa yaqqol kо‘zga tashlanadi. Agar falsafani faqat 

fan deb talqin qilinsa, uning dunyoqarash tomonlari nazarga olinmasa, falsafiy masalalar doirasi 

nihoyatda  chegaralanib  qoladi,  boshi  berk  kо‘chaga  kirib  qoladi.  Hozirgi  zamon  jamiyatining 

rivoji  ijtimoiy  jarayonlarning  murakkab  ekanligini,  ularni  soddalashtirish  va  soxtalashtirish 

mumkin  emasligini  kо‘rsatadi.  Inson,  uning  ma’naviy,  ruhiy  hayoti  hozirgi  jamiyatda  ijtimoiy 

fanlar ahamiyatini va ularning tutgan  о‘rnini ravshanlashtirmoqda. Ayniqsa, pozitivizm  chetlab 

о‘tgan  tarixning  nihoyatda  muhim  ahamiyati  kо‘zga  tashlanmoqda.  Tarixni  о‘rganishda  uni 

---

 

11 

jonsiz  dalillar  majmuasi  sifatida  emas,  balki  inson  qalbi  orqali  о‘sha  davrni  his  qilish,  bu 

hissiyotlarni  axloqiy-ma’naviy  tomonlarini  jamiyatni  tushunishda  katta  ahamiyatga  ega 

ekanligini  kо‘rsatish  lozimdir.  Davlatimiz  siyosati  ham  tarixni  va  ma’naviyatni  shunday  nuqtai 

nazardan chuqur о‘rganishga da’vat etmoqda.