«Mintakaviy iktisodiyot va buxgalteriya xisobi» kafedrasi «Yashil iqtisodiyot» fanidan

Dunyo mamlakatlarida energiya sig’imkorligi va atmosferaga issiqxona gadarini chiqarish, 2019 y.²²³

Mamlakatlar	Energiya sig'imkorligi *	Mamlakat	C02 intensivligi, SOz/doll.**
Ukraina	0,232	JAR	0,594
Rossiya	0,210	Qozog‘iston	0,527
Venesuela	0,205	Tayvan	0,483
Tayvan	0,189	Rossiya	0,473
JÀR	0.180	IJkraina	0,462
Eron	0,179	Venesuela	0,459
Qozog‘iston	0,176	Eron	0,443
Kanada	0,171	Xitoy	0,379
O‘zbekiston	0,152	O‘zbekiston	0,372
Nigeriya	0,148	Kanada	0,330

★Energiya sig'imkorlik ko'rsalkichi birlamchi energiya iste molining doimiy narxlarda va valyutaning xarid qobiliyali pariteti bo ‘yicha hisoblangan YalM miqdoriga nisbati sifatida aniqlanadi. Bu ko'rsatkich bir birlik YalM ishlab chiqarish uchun zarur energiya miqdorini aniqlash imkonini beradi.
**Ulgcrod sig imkorligi ko'rsalkichi issiqxona gazlari emissiyasining YalMga nisbati sifatida aniqlanadi.

9.3.1 Rossiya. Rossiyaning “yashil iqtisodiyof’ga o‘tish istiqbollarini aksariyat mutaxassislar pessimistik ruhda baholashadi. Warning fikricha, mamlakalda deyarli tugamaydigan qazilma boyliklar, jumladan, neft va tabiiy gaz zahiralarining mavjudligi ekologik xavfsiz muqobi! energiya bilan bog'liq ishlab chiqarish va ijtimoiy munosabatlami rivojlantirish zarurligi 10'g‘risidagi argumentlami qadrsiz qilib qo‘yadi. Shunga qaramasdan Rossiyaning “yashil iqtisodiyot” sohasidagi xalqaro kelishuvlarga bog‘liqligi amaldagi iqtisodiy tizimning ekologik vaziyatga ta’sirini baholash bo‘yicha talab etiladigan minimal choralami amalga oshirishini taqozo etadi.Yevropa XXI asming o’rtalariga borib issiqxona gazlari emissiyasini to‘xtatishga harakat qilayotgan bir paytda Rossiya ko'mir qazib chiqarish hajmini 2035 yilga qadar 485-685 mln. tonnagacha oshirish, yangi shaxtalar va ko‘mimi qayta ishlash bo‘yicha texnologik ishlanmalarga 2,5-3,5 trln. rubl sarflashni rejalashtirmoqda. Nemis tadqiqotchisi Ralf Fyuks fikricha, Rossiya iqtisodiyotining xom ashyoga yo'naltirilganligida jiddiy muammo mavjud: “Rossiyaning qazib chiqariladigan yoqilg‘idan voz kechishi juda qiyin. Bu esa Rossiya va Yevropa Ittifoqi o'rtasidagi iqtisodiy aloqalarga rahna solishi mumkin. Jumladan, hozirda Germaniya uglevodorodlaming yirik importyoriga aylandi. Germaniya zamonaviy yoqilg'i turlariga o'tadigan bo'lsa, bu sohada muqarrar ziddiyatlar yuzaga keladi. Germaniyaning rejalari tufayli Rossiyaning gaz va neft eksporti bo‘yicha imkoniyatlariga zarar yetadi. Rossiya iqtisodiy rivojlanish modelining kelajagi qanday? Bu Rossiya uchun yaqin 20-30 yildagi jiddiy sinov bo'ladi”²²⁴.
Rossiyada an’anaviy energeresurslaming katta qismi xorijga eksport qilinadi va iqtisodiyotning foyda normasi yuqori tarmoqlaridan hisoblanadi. Rossiya moliya vazirligining ma’lumotlariga ko'ra, 2019 yilda konsolidatsiyalashgan byudjet daromadlarining 39,3%i neft-gaz majmuasi hisobidan shakllangan²²⁵. Bu hoi mamlakatda “yashil iqtisodiyof’ga o'tish jarayonidagi salbiy omillardan biri hisoblanadi.
Ayrim tadqiqotchilar Rossiyaning “yashil iqtisodiyof’ga o'tish davlat siyosatining asoslari barqaror rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish bo'yicha xalqaro majburiyatlar, xususan, Monreal va Kioto protokollariga muvofiq shakllangan. Ushbu siyosat tabiiy resurslar va umuman tabiiy boylikning qadr-qimmatini yanada oshirdi, deb hisoblashadi²²⁶.
Rossiyada ekologiya sohasiga oid qonunchilikni faol rivojlantirishni “yashil o‘sish”ni ta’minlashga qo'yilgan birinchi qadam deb baholash mumkin. Rossiya 2019 yilda Parij bitimini to'liq ratifikatsiya qildi. Mamlakatda issiqxona gazlari emissiyasini 2030 yilda 1990 yilga nisbatan o'rmonlaming mazkur gazlarni yutib yuborish imkoniyatlarini hisobga oigan holda 70-75%gacha qisqartirish rejasi qabul qilindi²²⁷. Shunga qaramasdan Rossiya biznes jamoatchiligi Parij kelishuvini amaliyotgajoriy qilish iqtisodiy o'sish sur’atlariga salbiy ta’sir ko'rsatadi, deb hisoblashadi.
Rossiyada 2050 yilgacha davrda past uglerodli iqtisodiyotga o‘tishning uzoq muddatli rivojlanish strategiyasi ishlab chiqilgan. Strategiya quyidagi ustuvor yo'nalishlar bo'yicha amalga oshiriladi:

• 
  issiqxona gazlari emissiyasini milliy darajada tartibga solish va Parij bitimida nazarda tutilgan mexanizm bilan muvofiqlashtirish;
  
• 
  issiqxona gazlari emissiyasi miqdorini monitoring qilishning milliy tizimini rivojlantirish va prognozlashtirish;
  
• 
  iqtisodiyot tarmoqlari, infratuzilma, uy-joy, sanoat binolari va inshootlarining energiya samaradorligini oshirish;
  
• 
  o'rmonlar. tuproq va boshqa tabiiy issiqxona gazlarini yutuvchilami saqlash va ko'paytirish;
  
• 
  issiqxona gazlarini chiqarish darajasi past texnologiyalar sohasida ladqiqot ishlarini olib borish.
  

Strategiya bazaviy va intensiv ssenariylarga asoslangan holda amalga oshiriladi. Bazaviy ssenariy iqtisodiyotning energiya samaradorligini oshirish, o'rmonlarni to‘liq qayta tikiash, ulami muhofaza qilish maydonlarini kengayiirish va ommaviy kesib tashlashlami qisqartirishni nazarda tutadi. Bazaviy ssenariyga muvofiq Rossiya iqtisodiyotining uglerod sig'imkorligi 2030 yilda 2017 yilga nisbatan 9%ga, 2050 yilda esa 48%ga pasayishi zarur. Issiqxona gazlari emissiyasining maqsadli ko'rsatkichi 2030 yilda 1990 yil darajasining 2/3 qismini tashkil etishi lozim. Intensiv ssenariyga o'tish esa 2050 yillaming oxirigacha issiqxona gazlari emissiyasini nolga tenglashtirish imkonini beradi (9.3.1.1-jadval).

1. 
   jadval
   

Rossiyada issiqxona gazlari emissiyasini qisqartish ko‘rsatkichlari,
mln. tonna COj ekvivalentida

	1990 y.	2017 y.	2030 y.	2050 y.
Bazaviy	3113.4	1577.8	2077,0 (67£	1993,0 (64)
Intensiv	(100)*	(51)	1996,0 (64)	1619,0 (52)

* qavs ichida 1990yilga nisbatan foiz hisobida

BP ma’lumotlariga ko’ra Rossiya iqtisodiyoti yuqori energiya sig'imkorligiga ega va yalpi ichki mahsulotning energiya sig‘imkorligi ko'rsatkichi oxirgi o‘n yilda o'zgarmasdan qolmoqda. Mamlakat 2019 yilda YalMning energiya va uglerod sig'imkoiiigi bo'yicha dunyoda 2- va 3- 0‘rinlami egallagan (9.3.1.1-rasm).

———COZ. mln. tonna