Mirzo Ulug’bek nomidagi O`zbekiston Milliy Universiteti kimyo fakulteti

Hisoblash tenglamalari: _bug‘l= (1);

lgp=A-B/T (2), bu erda A=const/2,303;

B= _bug‘l/2,303Rq _bug‘l /19,15; R=8,314 J/(mol.K).

Usulning fizik ma’nosi: Dinamik usul suyuqlikning qaynash temperaturasidagi to‘yingan bug‘ bosimi tashqi bosimga tengligiga asoslangan. Suyuqlikning turli bosimlarda qaynash holatigacha olib borib, qaynash temperaturasi aniqlanadi va p=f(T) bog‘liqlik o‘rganiladi. Bunda tashqi bosim mustaqil o‘zgaruvchi bo‘lib, qaynash temperaturasi tajriba olib boruvchiga bog‘liq bo‘lmagan holda o‘rnatiladi.

Ishning bajarilishi: qaynatgichga tekshirilayotgan suyuqlik quyiladi. Suyuqlikning o‘ta qizib ketishi va buning natijasida temperaturaning noto‘g‘ri o‘lchashni oldini olish maqsadida qaynatgich ichiga shisha kapillyar kirgiziladi.

Qaynatgich sovutgich orqali sistemadagi havoni so‘rib olib vakuum hosil qiluvchi nasosga va bir tarafi ochiq bo‘lgan manometrga ulangan bo‘ladi. Sovutgichning vazifasi suyuqlik bug‘larining sistemaga hamda manometrga kondensatsiyalanishini oldini olishdir. Vakuum nasosdan oldin sistemaga qo‘shimcha idish ulangan bo‘lib, uning yordamida sistemaga bir tekisda havo kiritilishi boshqariladi. O‘rganilayotgan suyuqlikning xona temperaturasida qaynab ketishidan avvalroq, ya’ni bosim undan 20-30 mm s.u. ga yuqoriroq bo‘lganda sistemadan havo so‘rib olishni to‘xtatish lozim (masalan, suv uchun 18-20^oS da ushbu bosim 35-45 mm s.u. ga teng), chunki yuqori vakuumda suyuqlik isitilmasdanoq qaynab ketadi va o‘lchashlarni olib borish mumkin bo‘lmasdan qoladi. Sistemadan havo so‘rib olingandan so‘ng nasos o‘chiriladi va darhol vakuum yo‘lidagi jo‘mrak havo bilan tutashtiriladi, aks holda atmosfera bosimi ostida nasosdagi moy vakuum yo‘lini to‘ldiradi. Sistemaning germetikligi tekshiriladi: agar 10-15 minut davomida sistemadagi bosimning o‘zgarishi 1-2 ml s.u. dan ortmasa, sistema germetik hisoblanadi. Isitgich yoqiladi va isish tezligi 5^oC/min atrofida bo‘lishiga erishiladi. Temperatura ko‘tarilishi to‘xtagach (ya’ni ushbu bosimda suyuqlik qaynash holatiga kelib, dinamik muvozanat qaror topgach), manometrning h₁ va h₂ hamda termometrning ko‘rsatkichlari yozib olinadi. So‘ngra vakuum sistemani atmosfera bilan ulovchi jo‘mrak ochiladi va bosim 10-15 mm s.u. ga o‘zgarguncha sistemaga havo yuboriladi. Bunda sistemada avval qaror topgan dinamik muvozanat buziladi. Yangi bosimga mos keluvchi muvozanat temperaturasi o‘rnatilguncha suyuqlikni qizdirishni davom ettiramiz va yangi dinamik muvozanat holatiga etishganda manometrning va termometrning ko‘rsatkichlarini yozib olamiz. Xuddi shu tartibda sistemadagi bosim atmosfera bosimi bilan tenglashgunga qadar 15-20 ta o‘lchashlar o‘tkazamiz.

Sistemadagi manometr ochiq bo‘lganligi sababli h = h₂-h₁ ning qiymati barometrda o‘lchangan atmosfera bosimi P_atm. ning qurilma ichidagi bosimdan qanchalik yuqori ekanligini ko‘rsatadi. Shu sababli qaynash kuzatilayotgan bosim barometrik bosim bilan manometr ko‘rsatayotgan bosim orasidagi farqga teng bo‘ladi: p=P_atm.-h.

Ishning aniqligi suyuqlikning bir tekis qaynashiga bog‘liq bo‘lgani uchun, ayniqsa tajriba boshida sistemada yuqori vakuum bo‘lgan holda suyuqlikning sachrab ketishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Buning uchun tajriba boshlayotganda suyuqlikka yangi kapillyar tushirish foydalidir. O‘lchovlar termometrda 0,5^o va manometrda 0,5 mm s.u. aniqligida olib boriladi.

Tajriba natijalari quyidagi jadvalga yoziladi.