modul. Uliwma ekologiya sanlı leksiya. Kirisiw. Ekologiya kursı, wazıypası, maqseti, dúzilisi hám tariyxı, pándi úyreniw usılları

Ósimlikler assotsiatsiyasın úyreniw.
Tábiyatta hár qıylı ósimlikler toparı bar eken, olar 
bir-birlerine belgili dárejede uqsap ketedi. Usıǵan qaray olardı ajıratıw maqsetinde arnawlı 
taksonomikalıq birlikler qabıl qılınǵan. 1910-jılda Bryusselde xalıq-aralıq botanikler 
Kongressinde ósimlikler qaplamınıń tiykarǵı birligi sıpatında assotsiatsiya qılınǵan. Hár qanday 
ósimlik assotsiatsiyası klimat, topıraq, ondaǵı jasaytuǵın haywanlar menen baylanıslı hámde 
zúráátliligi menen xarakterlenedi, sharayatqa qarap flora quramı da ózgeredi. 
Uqsas assotsiatsiyalar toparlarǵa birlesedi, toparlar-formatsiyaǵa, formatsiyalar-formatsiya 
klasslarına hám ósimlik tiplerine birlesedi. Assotsiatsiyanı úyreniwdiń ózine tán bolǵan usılı 
tájriybe maydanshasın qoyıw hám ondaǵı ósimliklerdi anıqlaw. 
Mine usı tájiriybe maydanshalarınıń kólemi ádette shóp ósimlikler toparı ushın 1 m 100 
kv.m, toǵay toparı ushın 1005000 kv.m.ǵa shekem boladı. Jas terekler, ayırım ósimlik túrlerin 
anıq esaplaw ushın kólemi 1-4 kv.m. den aspaytuǵın, otlardıń keledi. Onnan tısqarı, yaruslılıq 
(qavatlıq), mozaykalıq, fenologiyası hám jazıladı. Yaruslardı jazıwda joqarıdan baslap rim tsifrı 
menen belgilenip jazıp shıǵıladı. Bunda itibardı gúllep atırǵan, miywe payda qılıp atırǵan, ónip 
atırǵan hám vegetatsiya qılıp atırǵan ósimliklerge qaratıw kerek. 

---

Ósimlik assotsiatsiyası dúzilmesi jazıp shıǵılǵannan keyin olardıń jasaw jayı jazıp 
shıǵıladı: relef, qiyalıq (eger bar bolsa), topıraǵı, mexanikalıq quramı, ilajı bolsa topıraqtan 
laboratoriya analizine úlgi alınadı. Ximiyalıq hám mexanikalıq quramı anıqlanıwınan tısqarı 
mikroflora hám mikrofaunası hám anıqlanadı. Ósimlikler assotsiatsiyasın úyreniwde sezilerli 
kórsetkish bolıp, assotsiatsiyalardıń xojalıqtaǵı bahası esaplanadı. Ósimlikler assotsiatsiyasın 
úyreniwdiń aqırǵı basqıshı geobotanikalıq karta dúziw esaplanadı. Masshtabına qarap kartaǵa 
ósimlik assotsiatsiyası yamasa formatsiyaları kiritiledi. Karta dúzetiwde aerofotolardan keń 
paydalanıladı. 
Ósimlikler assotsiatsiyaların úyreniwde basqa usıllardan da paydalanıladı. Ximiyalıq usıl 
menen topardaǵı ayırım yamasa ulıwma ósimliklerde ol yamasa bul mineral hám organikalıq 
zatlardıń toplanıwı anıqlanadı. Fiziologiyalıq usıllar da zárúr bolıp, onıń járdeminde dala 
sharayatında ayrıqsha alınǵan ósimliklerde yamasa pútkil topardaǵı ósimliklerde fiziologiyalıq 
protsessler úyreniledi. Fiziologiyalıq hám ximiyalıq izertlewler úlken áhmiyetke iye. 
Biogeotstsenozda zatlardıń hám energiyanıń aylanıwı hám akkumulyatsiyasında tiykarǵı roldi 
fitotsenoz oynaydı.