ketiwinde kórinedi. Sonıń ushında házirgi insan óziniń pútkil ómiri dawamında eń qıyın sınawda
turıptı desek qátelesken bolmaymız.
Ózbekstanda keyingi 30-40 jıl dawamında jańa qazılma baylıqlar kánlarınıń tabılıwı, qolay
tábiyiy hám klimatlıq sharayatlar hámde miynet baylıqlardıń kópligi sebepli islep shıǵarıw
kúshleri ádewir tez rawajlandı.
Endilikte Ózbekstanda mashina,
metallurgiya, reńli metallurgiya, energetika, ximiya qurılıs
materialların islep shıǵıw az hám neftti qayta islew, sonday-aq jeńil hám azıq-awqat hámde
basqa sanaat kárxanaları keń rawajlanǵan. Ózbekistanımız ǵárezsiz mámleket dep járiyalaǵannan
soń sanaat kárxanaların jańa zamanagóy áspablar, kompyuterler menen basqarılatuǵın quramalı
mexanizmler menen támiynlew baslandı. Avtomobil, neftti qayta islew, toqımashılıq, azıq-awqat
sıyaqlı jańa sanaat kárxanaları tez qurıla baslandı.
Ekologiya ózine tán pán bolıp, onıń izleniw obekti bolıp, ayrıqsha alınǵan túr emes, bálkim
túrler toparı, populiyatsiyalar hám olardıń toparları yamasa biologiyalıq makrodizimler xızmet
qıladı. Ekologiyalıq ilimiy-izertlew jumısların alıp barıwda kóbinese daladaǵı baqlawlar, dalada
hám laboratoriyada tájiriybeler hám ekodizimlerdi modellestiriw usıllarınan paydalanıladı.
Demek ekologlar baqlaw hám tájiriybege tiykarlanǵan halda is alıp baradı.
Metod yamasa stil sózi grekshe «qálegen zatqa jol» degen mánisti ańlatadı. Úyrenilip
atırǵan obektti tuwrı sáwlelendiriw, tek ǵana oǵan durıs jandasǵanda, tuwrı stil tańlanǵanda ǵana
bolıwı múmkin. Ulıwma stildi qarańǵıda joldı jaqtırtıp turıwshı shıraǵa uqsatadı.
Ekolog ushın birinshi gezekte daladaǵı baqlawlar shártli rol oynaydı, yaǵnıy túrlerdiń
populiyatsiyası hám olardıń toparın tábiyiy halatda tábiyatta úyreniw. Bunda ádette fiziologiya,
bioximiya,
anatomiya, sistematika tárizlilerdiń usıllarınan keń paydalanıladı.
Daladaǵı baqlawlar bizge organizm yamasa populiyatsiyalarǵa anıq bir faktorlar
toplamınıń tásir nátiyjelerin anıqlawǵa imkan jaratadı, anıq bir jaǵdayda túrlerdiń rawajlanıwı
hám tirishilik iskerligi haqqında ulıwma túsinik beredi. Baqlawlar ortalıqtıń qaysı bir faktorı
túrlerdiń, populiyatsiya hám toparlardıń tirishilik iskerligi xarakterin anıqlaydı degen sawalǵa
tolıq juwap bere almaydı. Bul sorawǵa tek ǵana tábiyattaǵı bolatuǵın múnásebetlerdiń sebebin
anıqlaw imkaniyatına iye bolǵan tájriybe juwap beriwi múmkin. Laboratoriya sharayatındaǵı
tájiriybelerde alınǵan nátiyjeler álbette tábiyatta tekserilip kóriliwi kerek. Bul
bolsa populiyatsiya
hám topardıń tábiyiy ekologiyalıq múnásebetlerin jánede tereńirek túsiniwge imkan beredi.
Tájiriybe izertlewshi tárepinen jaratılǵan sharayatta baratırǵan belgili tábiyiy protsessti
baqlaw. Tájriybede belgili obektke (individ, populyatsiya, biogeotsenoz) tásir etip atırǵan faktor
kúshiniń artıwı yamasa azayıwı úlgi menen salıstrıladı. Tájriybe nátiyjeleri haqqında
kórsetkishlerdiń ózgeriwine qarap juwmaq qılınadı. Bunı álbette úlgi menen salıstırıw zárúr.
Tájriybe hesh waqıt salıstırıwlarsız alıp barılmaydı.
Ilimiy-izertlew jumısları laboratoriya hám dala sharayatlarında alıp barıladı. Dala
sharayatında alıp barılatuǵın tájiriybelerge mısal qılıp túrli awıl xojalıǵı ósimliklerin suwǵarıw,
tóginlew tásiri, topıraqqa hár qıylı usıllarda islew beriw menen zúráátliliktiń ózgeriwi, sonday-aq
hár qıylı ekologiyalıq faktorlardıń haywanlar ónimdarlıǵına tásiri sıyaqlılardı kórsetiw múmkin.
Ekologiyalıq ilimiy-izertlew jumıslarında laboratoriya eksperimenti keń jayılmaǵan, sebebi
laboratoriya sharayatı tábiyiy sharayatqa tolıq tuwrı kelmeydi. Tiri
organizmlerdegi tirishilik
protsessleriniń ayırım táreplerin laboratoriya sharayatında anıqlaw múmkin. Laboratoriya
sharayatında alıp barılatuǵın ilimiy-izertlew jumıslarına mısal qılıp G.F.Gauzenniń
infuzoriyalarda alıp barǵan tájiriybe nátiyjeleri tiykarında túrler arasındaǵı qarama-qarsılıqtı joq
etiw printsiplerin alsaqboladı.
Biologiyalıq baqlawlardı durıs alıp barıw, dala hám laboratoriya tájiriybeleri
qanday
qoyılıwı, tájiriybe hám baqlaw variantları, tájiriybe nátiyjeleriniń anıqlıǵı hám basqalar tuwralı
tolıq pikirge iye bolıwda ǵana, yaǵnıy bunday metodologiyalıq túsinikke tolıq iye bolǵanda ǵana
óz isińizdiń tabıslı shıǵıwın ámelge asırasız.
Házirgi zaman sharayatında ekologiyalıq izleniwler qatar teoriyalıq hám ámeliy
máselelerdi sheshiwde zárúrli rol oynaydı. Organizmler sanınıń dinamikası, máwsimlik
rawajlanıw, paydalı hám zıyanlı túrlerdiń tarqalıwı hám klimatlastırıwdı, kóbeyiw hám
tarqalıwın aldınan anıqlaw, bulardıń hámmesi házirgi dáwirimizdiń ekologiyalıq mashqalaları
esaplanadı. Bulardı islep shıǵıw ushın álbette dala, laboratoriya hám eksperimental baqlawlar
bir-birlerin óz ara toldırıp hám bir-birlerin baqlawları kerek.
Do'stlaringiz bilan baham: 
