“moliya” fanidan O’quv-uslubiy majmua

ЗАМОНАВИЙ МОЛИЯНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ (1-

МОДУЛ)

1 мавзу. “Молия” фанининг предмети, объекти, усуллари ва бошқа фанлар билан алоқадорлиги
Молия – молиявий бошқариш тизимининг асосий элементи сифатида. “Молия” фанининг предмети, объекти. “Молия” фаннинг методи. “Молия” фаннинг вазифалари. “Молия” фанининг мақсади, ўрганишнинг объектив зарурлиги, сабаблари ва аҳамияти. Фаннинг нимага мўлжалланганлиги. Унинг ўзига хос хусусиятлари. “Молия” фанининг бошқа фанлар билан боғлиқлиги.

2 мавзу. Молиянинг моҳияти ва вазифалари

Молия ва давлатнинг вужудга келиши, унинг ресурсларга бўлган эҳтиёжининг ривожланиши. Товар-пул, тақсимлаш, қайта тақсимлаш муносабатлари ва молия. Молиянинг ижтимоий-иқтисодий моҳияти, тараққиёт қонуниятлари, товар-пул муносабатларининг қамраб олиш соҳаси ва ижтимоий такрор ишлаб чиқаришдаги роли, жамиятнинг иқтисодий тузуми, давлатнинг табиати ва функциялари билан белгиланиши. Молиянинг ижтимоий-иқтисодий моҳиятини ифодаловчи таъриф. Молия ва молиявий муносабатларнинг характерли белгилари. Молиянинг тақсимлаш ва назорат функциялари. Уларнинг ўзаро боғлиқлиги. Молия ёрдамида ифодаланадиган пул муносабатлари. Молия ва ЯИМ ҳамда МДни тақсимлаш, қайта тақсимлаш. Замонавий иқтисодиёт ва давлат молияси. Молия ва ишлаб чиқариш кучлари тараққиётининг даражаси. Мамлакат иқтисодиётининг аҳволи ва молия. Молиянинг моддий мазмуни. Молия иқтисодий категория сифатида.

3 мавзу. Молия тизими

Молия тизимининг соҳалари ва бўғинлари. Молия тизимининг таърифи. Давлат молияси, маҳаллий молия, хўжалик юритувчи субъектлар молияси ва уларнинг бўғинлари. Молия тизимининг ҳар бир соҳаси ва бўғинида шаклланувчи пул фондлари ҳамда уларни даромад манбалари, улардан фойдаланишнинг ўзига хос шакллари ва методлари. Молия тизими
функциялари. Молия тизимини иқтисодиётни бошқаришдаги роли.

4 мавзу. Молиявий қарорлар

Молиявий қарор. Унинг ўзига хос хусусиятлари. Уй хўжаликлари қабул қиладиган молиявий қарорлар ва уларнинг асосий типлари: пул маблағларини истеъмол қилиш ва жамғариш тўғрисидаги қарорлар, инвестицион қарорлар, молиялаштириш хусусидаги қарорлар, риский бошқарув ҳақидаги қарорлар. Инсоний эҳтиёжлар ва молия назариясига мувофиқ уларнинг молиявий қарорлар қабул қилишда акс этиши. Фирмалар қабул қиладиган молиявий қарорлар. Фирманинг таърифи. Фирмага хос бўлган хусусиятлар. Корхоналар молияси ва корпоратив молия. Капитал. Жисмоний ва молиявий капитал. Стратегик режалаштириш ва стратегик мақсадлар. Инвестицияларни режалаштириш. Инвестицион лойиҳа. Молиялаштиришнинг оқилона таркибий тузилмаси. Асосий ва айланма капитални бошқариш. Фирма молиясини умумий бошқариш. Фирмалар қабул қиладиган молиявий қарорларга таъсир қилувчи асосий омиллар. Фирманинг молиявий сиёсати.

5 мавзу. Молиявий сиёсат

Молиявий сиёсатнинг мазмуни ва тамойиллари. Молиявий бошқарувнинг барча тизими давлатнинг молиявий сиёсатига асосланиши. Молиявий сиёсатнинг молиявий бошқарув тизимида энг асосий элемент ҳисобланиши. Молиявий сиёсат давлатнинг молиявий муносабатлар соҳасидаги мустақил фаолияти эканлиги. Унинг давлатнинг у ёки бу иқтисодий ҳамда ижтимоий ривожланиш дастурини амалга ошириш учун тегишли молиявий ресурслар билан таъминлашга қаратилганлиги. Молиявий сиёсатнинг таркибий қисмлари (йўналишлари). Бюджет сиёсати, солиқ сиёсати, пул сиёсати, кредит сиёсати, баҳо сиёсати, инвестицион сиёсат, ижтимоий-молиявий сиёсат, бож сиёсати. Бюджет сиёсатини белгиловчи омиллар, унинг фақат бюджет жараёнига тегишли эмаслиги.

6 мавзу. Молиявий бошқарув

Молиявий бошқарувнинг мазмун-моҳияти. Таърифи, мақсади ва вазифалари. Молиявий бошқарувнинг бошқариладиган (объектлар) ва бошқарувчи (субъектлар) тизимлар ягоналигидан иборатлиги. Молиявий бошқарувнинг асосий методологик тамойиллари, усуллари ва шакллари. Молиявий режалаштириш, башоратлаш (прогнозлаштириш), дастурлаштириш, молиявий тартибга солиш, молиявий назорат, молиявий қонунларни (қонунчиликни) қабул қилиш, молиявий ресурсларни жалб қилиш.
Молиявий бошқарув органлари ва уларнинг вазифалари. Молия тизимини умумий бошқариш ва уни амалга оширувчи органлар.

7 мавзу. Молиявий режалаштириш ва тартибга солиш

Молиявий режалаштириш ва тартибга солиш. Ҳар қандай ижтимоий- иқтисодий жараёнларни бошқариш тизимининг асосий босқичларидан бири режалаштириш эканлиги. Унинг истиқболга йўналтирилган қарорларни қабул қилиш бўйича фаолият деб талқин қилиниши. Молиявий режалаштиришнинг таърифи. Молиявий режалаштириш ва молиявий режа. Молиявий режалаштиришнинг ҳаракатланиш доираси. Унинг асосий вазифалари. Молиявий режалаштириш амалиётида қўлланиладиган асосий усуллар. Молиявий режалаштириш жараёнининг асосий босқичлари. Молиявий режалаштириш турлари. Молиявий режалаштиришнинг функциялари ва ўзига хос хусусиятлари. Молиявий тартибга солиш. Молиявий тартибга солишнинг корхона фаолиятига таъсири. Молиявий тартибга солишнинг ҳуқуқий асослари. Молиявий тартибга солиш усуллари.

8 мавзу. Молиявий назорат

Молиявий назорат: мазмуни, назорат соҳалари, объекти, предмети, тизими, вазифалари, тамойиллари. Молиявий назоратнинг йўналишлари ва уларнинг ўзаро боғлиқлиги. Молиявий назаратнинг қамраб олиш соҳаси. Молиявий назоратнинг предметини ифодаловчи молиявий кўрсаткичлар. Молиявий назорат молия функцияларининг амалга оширилиш шакли эканлиги. Молиявий назорат соҳалари: давлат молиявий назорати, нодавлат молиявий назорати. Молиявий назоратнинг ўз ичига олувчи текширувлари. Молиявий назорат тизимининг элементлари. Молиявий назоратнинг олдида турган энг асосий вазифалар. Молиявий назоратни ташкил этишнинг тамойиллари: мустақиллик, объективлик, компетентлик (лаёқатлилик, қодирлик), ошкоралик. Молиявий назоратнинг амалий характер касб этувчи тамойиллари. Давлат молиявий назорати органларининг вазифалари ва функциялари. Президент девони, Вазирлар Маҳкамаси, Ҳисоб палатаси, Молия вазирлиги, Марказий банк, Давлат солиқ қўмитаси, Давлат божхона қўмитаси ва бошқа давлат органларининг молиявий назоратни амалга ошириш борасидаги вазифалари. Ички фирмавий (корпоратив) назорат, тижорат банклари томонидан мижоз-ташкилотлар устидан назорат, аудиторлик назоратлари. Уларнинг мазмуни, фарқли жиҳатлари, ваколатлари, ҳуқуқлари.

9 мавзу. Молиявий янгиликлар

Молиявий янгиликлар ва бозорнинг “кўринмас қўли”. Молиявий янгиликларнинг айрим тадбиркорлар ва фирмаларнинг ҳаракатлари натижасида юзага келиши. Ўзининг фойдаси учун ҳаракат қилаётган индивиднинг унинг мақсадига кирмайдиган натижага “кўринмас қўл” томонидан йўналтирилиши. Молиявий соҳада инновацияларнинг юзага келишига туртки бўладиган асосий иқтисодий манфаатларнинг инсон фаолиятининг бошқа ҳар қандай соҳасида ҳаракат қилувчи манфаатлардан ҳеч қандай фарқ қилмаслиги. Инновациялар ва технологияларнинг ривожланиши.

10 мавзу. Молиявий бозорлар

Молиявий бозорлар. Замонавий молиявий бозорнинг энг умумий кўринишлари: пул бозори, капитал бозори, фонд бозори, валюта бозори. Пул бозорига хос характерли хусусиятлар. Қарз инструментларини муомалага чиқарувчилар. Молиявий бозорда молиявий активларнинг сотилиши ва сотиб олиниши. Молиявий активларнинг асосий турлари: қарз мажбуриятлари, акциялар, ҳосилавий қимматли қоғозлар. Қисқа ва узоқ муддатли қарз мажбуриятлари. Опционлар ва форвард шартномалари. Молия бозори ставкалари. Молия бозори ставкаларини шаклланиши. Фонд бозори элементлари. Давлат қиммат қоғозларини фонд бозорида жойлашуви.

11 мавзу. Молиявий воситачилар

Молиявий воситачиларнинг умумий таркиби. Банклар. Уларнинг асосий функциялари. Банкларнинг турлари. Универсал банклар ва тижорат банклари. Ихтисослаштирилган банклар. Бошқа депозит-жамғарма ташкилотлари. Жамғарма банклари, ссуда-жамғарма ассоциациялари ва кредит уюшмалари. Суғурта компаниялари. Уларнинг асосий функциялари. Суғурта полислари. Суғурта турлари. Суғурта мукофотлари. Пенсия фондлари. Пенсияни режалаштириш дастурлари. Пенсия дастурларининг турлари. Ўзаро фондлар. Уларнинг ўзига хос хусусиятлари. Ўзаро фондларнинг икки асосий тури. Инвестицион банклар ва уларнинг асосий вазифалари. Андеррайтинг ва қимматли қоғозларга обуна бўлиш. Венчур компанияларга капитал тикадиган фирмалар ва уларнинг ўзига хос хусусиятлари. Активларни бошқарувчи фирмалар. Информацион хизматлар тақдим этадиган фирмалар.

12 мавзу. Молиявий ҳисобот: мазмуни, вазифалари ва турлари

Молиявий ҳисоботнинг мазмуни. Молиявий қарорлар қабул қилишда уларнинг ўрни ва роли. Молиявий ҳисобот функциялари: фирманинг эгалари ва кредиторларига фирманинг жорий молиявий аҳволи ҳамда ўтган даврда унинг фаолияти қанчалик самарали бўлгани тўғрисида маълумот бериш, фирма эгалари ва кредиторларига компания фаолияти самарадорлигининг асосий режа кўрсаткичларини аниқлаш ва менежерлар фаолиятини тартибга солиш имконини бериш, қулай шаблон-моделлар тузиш ва улардан молиявий режалаштириш жараёнида фойдаланиш. Молиявий ҳисобот турлари: баланс, молиявий натижалар тўғрисида ҳисобот, пул оқимлари тўғрисида ҳисобот. Уларнинг қисқача тавсифи. Молиявий ҳисоботга тушунтириш: компаниянинг қандай ҳисоб усулларидан фойдаланганини кўрсатиш, баъзи активлар ва мажбуриятларга батафсил тавсиф бериш, фирма акциядорлик капитали тузилмаси тўғрисида маълумот, асосий операциялар тўғрисида маълумотлар, балансдан ташқари ҳисобварақлар.

13 мавзу. Молия ва рисклар

Рискнинг мазмун-моҳияти. Рискни бошқариш. Рискка мойиллик. Риск ва молиявий қарорлар. Рискларнинг таснифланиши. Молиявий рискларнинг таснифланиши. Уй хўжаликлари дуч келадиган рискларнинг турлари. Компаниялар дуч келадиган рискларнинг турлари. Риский бошқарувда ҳукуматнинг роли. Рискни бошқариш жараёни: рискни аниқлаш, рискни баҳолаш, рискни ўтказиш, рискни тақсимлаш, риский бошқарув усулини танлаш, танланган усулларни амалга ошириш, натижаларни баҳолаш. Рискни “ўтказиш” вариантлари: ҳеджирлаш, суғурталаш, диверсификация. Рискни “ўтказиш” ва молиявий самарадорлик: мавжуд рискни самарали қабул қилиш, риск ва ресурсларни тақсимлаш. Риский бошқарув институтлари. Рискларни камайтиришнинг математик усуллари.

14 мавзу. Молия назариялари

Хорижий иқтисодчиларнинг молияга оид назариялари. Сиёсий иқтисод классиклари концепцияларининг асосий мазмуни ва уларнинг молиявий жиҳатлари. Солиққа тортишни мақсадга мувофиқ равишда ташкил қилишнинг А.Смит томонидан илгари сурилган тўрт асосий тамойиллари ва уни солиқ концепциясининг мақсадлари. Ж.С.Милл “Хизматларнинг солиқ назарияси”нинг асосий ғояси. Янги тарихий мактаб концепциялари. А.Вагнер томонидан ишлаб чиқилган солиққа тортиш тамойиллари ва уларнинг мазмуни. Молиявий муаммоларнинг марксчилар асарларида
талқини. Фойдалиликнинг чекланганлиги назариясининг молиявий жиҳатлари. Ж.М.Кейнс молиявий концепциясининг асосий ғояси.

ТУРЛИ СОҲАЛАРДА МОЛИЯ (2-МОДУЛ)