“moliya” fanidan O’quv-uslubiy majmua

mavzu. Sug’urta

Sug’urtaning iqtisodiy mohiyati. Sug’urta o’ziga xos pul munosabatlarining yig’indisi. Sug’urtaning iqtisodiy kategoriya sifatida asoslanish tamoyillari. Sug’urtaning funksiyalari. Sug’urta shakllari. Mustaqillik yillarida sug’urtaning maqsad va vazifalari tom ma’noda o’zgarganligi. Tijoratga asoslanmagan sug’urtaning o’ziga xos xususiyatlari. Tijorat sug’urtasi paydo bo’lishining bosqichlari.

22. 
    mavzu. Uy xo’jaliklar moliyasi
    

Moliya munosabatlarining umumiy tizimida uy xo’jaliklari moliyasi. Uy xo’jaligining ta’rifi. Uy xo’jaligiga tegishli bo’lgan xarakterli xususiyatlar. Uy xo’jaliklari moliyasining har bir davlat moliya tizimining ajralmas tarkibiy qismi hisoblanishi va uning moliyaviy ahamiyati. Uy xo’jaliklari tomonidan qabul qilinadigan moliyaviy qarorlar.

22. 
    mavzu. Xalqaro moliya
    

Xalqaro moliya. Xalqaro moliyaning rivojlanish tendensiyalari. Xalqaro moliya bilan bog’liq munosabatlar. Jahon iqtisodiy va moliyaviy muhitining shakllanishiga ta’sir etgan sezilarli o’zgarishlar. Valyuta kursi va valyuta bozorlari. Valyuta kursining inflyatsiyani hisobga olishga ko’ra almashuv kurslari. Xorijiy investitsiyalar. Xorijiy investitsiyalar harakati. Islom moliyasi. Islom moliyasining nazariy asoslari. Islom moliyasining rivojlanish bosqichlari. Islomiy moliyaviy muassasalar. Islomiy moliyaviy xizmatlar. Islomiy moliyalashtirish. Islomiy va an’anaviy moliyalashtirish o’rtasidagi farq. Xalqaro islom moliya bozori. Islom moliyasi qonunchiligi. O’zbekistonda islomiy moliyani rivojlanishi.

2. Fanning amaliy mashg‘ulotlari mavzulari tarkibi MOLIYANING NAZARIY ASOSLARI (1-MODUL)

1-mavzu. Moliyaning mohiyati va funksiyalari
Moliya va davlatning vujudga kelishi, uning resurslarga bo’lgan ehtiyojining rivojlanishi. Tovar-pul, taqsimlash, qayta taqsimlash munosabatlari va moliya. Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati, taraqqiyot qonuniyatlari, tovar-pul munosabatlarining qamrab olish sohasi va ijtimoiy takror ishlab chiqarishdagi roli, jamiyatning iqtisodiy tuzumi, davlatning tabiati va funksiyalari bilan
belgilanishi. Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyatini ifodalovchi ta’rif. Moliya va moliyaviy munosabatlarning xarakterli belgilari. Moliyaning taqsimlash va nazorat funksiyalari. Ularning o’zaro bog’liqligi. Moliya yordamida ifodalanadigan pul munosabatlari. Moliya funksiyalari orqali YaIM hamda MDni taqsimlash, qayta taqsimlash. Zamonaviy iqtisodiyot va davlat moliyasi. Moliya va ishlab chiqarish kuchlari taraqqiyotining darajasi. Mamlakat iqtisodiyotining ahvoli va moliya. Moliyaning moddiy mazmuni. Moliya iqtisodiy kategoriya sifatida.

2-mavzu. Moliyaviy tizim

Moliyaviy tizimning sohalari va bo’g’inlari. Moliyaviy tizimning ta’rifi. Davlat moliyasi, mahalliy moliya, xo’jalik yurituvchi subyektlar moliyasi va ularning bo’g’inlari. Moliyaviy tizimning har bir sohasi va bo’g’inida shakllanuvchi pul fondlari hamda ularni daromad manbalari, ulardan foydalanishning o’ziga xos shakllari va metodlari. Moliyaviy tizim funksiyalari. Moliyaviy tizimni iqtisodiyotni boshqarishdagi roli.

3-mavzu. Moliyaviy qarorlar

Moliyaviy qaror. Uning o’ziga xos xususiyatlari. Uy xo’jaliklari qabul qiladigan moliyaviy qarorlar va ularning asosiy tiplari: pul mablag’larini iste’mol qilish va jamg’arish to’g’risidagi qarorlar, investitsion qarorlar, moliyalashtirish xususidagi qarorlar, riskiy boshqaruv haqidagi qarorlar. Insoniy ehtiyojlar va moliya nazariyasiga muvofiq ularning moliyaviy qarorlar qabul qilishda aks etishi. Firmalar qabul qiladigan moliyaviy qarorlar. Firmaning ta’rifi. Firmaga xos bo’lgan xususiyatlar. Korxonalar moliyasi va korporativ moliya. Kapital. Jismoniy va moliyaviy kapital. Strategik rejalashtirish va strategik maqsadlar. Investitsiyalarni rejalashtirish. Investitsion loyiha. Moliyalashtirishning oqilona tarkibiy tuzilmasi. Asosiy va aylanma kapitalni boshqarish. Firma moliyasini umumiy boshqarish. Firmalar qabul qiladigan moliyaviy qarorlarga ta’sir qiluvchi asosiy omillar. Firmaning moliyaviy siyosati.

4-mavzu. Moliyaviy siyosat

Moliyaviy siyosatning mazmuni va tamoyillari. Moliyaviy boshqaruvning barcha tizimi davlatning moliyaviy siyosatiga asoslanishi. Moliyaviy siyosatning moliyaviy boshqaruv tizimida eng asosiy element hisoblanishi. Moliyaviy siyosat davlatning moliyaviy munosabatlar sohasidagi mustaqil faoliyati ekanligi. Uning davlatning u yoki bu iqtisodiy hamda ijtimoiy rivojlanish dasturini amalga oshirish uchun tegishli moliyaviy resurslar bilan ta’minlashga qaratilganligi. Moliyaviy siyosatning tarkibiy qismlari (yo’nalishlari). Byudjet siyosati, soliq siyosati, pul siyosati, kredit siyosati, baho siyosati, investitsion siyosat, ijtimoiy-
moliyaviy siyosat, boj siyosati. Byudjet siyosatini belgilovchi omillar, uning faqat byudjet jarayoniga tegishli emasligi.

5-mavzu. Moliyaviy boshqaruv

Moliyaviy boshqaruvning mazmun-mohiyati. Ta’rifi, maqsadi va vazifalari. Moliyaviy boshqaruvning boshqariladigan va boshqaruvchi tizimlar yagonaligidan iboratligi. Moliyaviy boshqaruvning asosiy metodologik tamoyillari, usullari va shakllari. Moliyaviy rejalashtirish, bashoratlash (prognozlashtirish), dasturlashtirish, moliyaviy tartibga solish, moliyaviy nazorat, moliyaviy qonunlarni qabul qilish, moliyaviy resurslarni jalb qilish.
Moliyaviy boshqaruv organlari va ularning vazifalari. Moliya tizimini umumiy boshqarish va uni amalga oshiruvchi organlar.

6-mavzu. Moliyaviy rejalashtirish va tartibga solish

Moliyaviy rejalashtirish va tartibga solish. Har qanday ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni boshqarish tizimining asosiy bosqichlaridan biri rejalashtirish ekanligi. Uning istiqbolga yo’naltirilgan qarorlarni qabul qilish bo’yicha faoliyat deb talqin qilinishi. Moliyaviy rejalashtirishning ta’rifi. Moliyaviy rejalashtirish va moliyaviy reja. Moliyaviy rejalashtirishning harakatlanish doirasi. Uning asosiy vazifalari. Moliyaviy rejalashtirish amaliyotida qo’llaniladigan asosiy usullar. Moliyaviy rejalashtirish jarayonining asosiy bosqichlari. Moliyaviy rejalashtirish turlari. Moliyaviy rejalashtirishning funksiyalari va o’ziga xos xususiyatlari. Moliyaviy tartibga solish. Moliyaviy tartibga solishning korxona faoliyatiga ta’siri. Moliyaviy tartibga solishning huquqiy asoslari. Moliyaviy tartibga solish usullari.

7-mavzu. Moliyaviy nazorat

Moliyaviy nazorat: mazmuni, nazorat sohalari, obyekti, predmeti, tizimi, vazifalari, tamoyillari. Moliyaviy nazoratning yo’nalishlari va ularning o’zaro bog’liqligi. Moliyaviy nazaratning qamrab olish sohasi. Moliyaviy nazoratning predmetini ifodalovchi moliyaviy ko’rsatkichlar. Moliyaviy nazorat moliya funksiyalarining amalga oshirilish shakli ekanligi. Moliyaviy nazorat sohalari: davlat moliyaviy nazorati, nodavlat moliyaviy nazorati. Moliyaviy nazoratning o’z ichiga oluvchi tekshiruvlari. Moliyaviy nazorat tizimining elementlari. Moliyaviy nazoratning oldida turgan eng asosiy vazifalar. Moliyaviy nazoratni tashkil etishning tamoyillari: mustaqillik, obyektivlik, kompetentlik, oshkoralik. Moliyaviy nazoratning amaliy xarakter kasb etuvchi tamoyillari. Davlat moliyaviy nazorati organlarining vazifalari va funksiyalari. Prezident devoni, Vazirlar Mahkamasi, Hisob palatasi, Moliya vazirligi, Markaziy bank, Davlat soliq qo’mitasi, Davlat bojxona qo’mitasi va boshqa davlat organlarining
moliyaviy nazoratni amalga oshirish borasidagi vazifalari. Ichki firmaviy (korporativ) nazorat, tijorat banklari tomonidan mijoz-tashkilotlar ustidan nazorat, auditorlik nazoratlari. Ularning mazmuni, farqli jihatlari, vakolatlari, huquqlari.

8-mavzu. Moliyaviy yangiliklar

Moliyaviy yangiliklar va bozorning “ko’rinmas qo’li”. Moliyaviy yangiliklarning ayrim tadbirkorlar va firmalarning harakatlari natijasida yuzaga kelishi. O’zining foydasi uchun harakat qilayotgan individning uning maqsadiga kirmaydigan natijaga “ko’rinmas qo’l” tomonidan yo’naltirilishi. Moliyaviy sohada innovatsiyalarning yuzaga kelishiga turtki bo’ladigan asosiy iqtisodiy manfaatlarning inson faoliyatining boshqa har qanday sohasida harakat qiluvchi manfaatlardan hech qanday farq qilmasligi. Innovatsiyalar va texnologiyalarning rivojlanishi.

9-mavzu. Moliyaviy bozorlar

Moliyaviy bozorlar. Zamonaviy moliyaviy bozorning eng umumiy ko’rinishlari: pul bozori, kapital bozori, fond bozori, valyuta bozori. Pul bozoriga xos xarakterli xususiyatlar. Qarz instrumentlarini muomalaga chiqaruvchilar. Moliyaviy bozorda moliyaviy aktivlarning sotilishi va sotib olinishi. Moliyaviy aktivlarning asosiy turlari: qarz majburiyatlari, aksiyalar, hosilaviy qimmatli qog’ozlar. Qisqa va uzoq muddatli qarz majburiyatlari. Optsionlar va forvard shartnomalari. Moliya bozori stavkalari. Moliya bozori stavkalarini shakllanishi. Fond bozori elementlari. Davlat qimmat qog’ozlarini fond bozorida joylashuvi.

10-mavzu. Moliyaviy vositachilar

Moliyaviy vositachilarning umumiy tarkibi. Banklar. Ularning asosiy funksiyalari. Banklarning turlari. Universal banklar va tijorat banklari. Ixtisoslashtirilgan banklar. Boshqa depozit-jamg’arma tashkilotlari. Jamg’arma banklari, ssuda-jamg’arma assotsiatsiyalari va kredit uyushmalari. Sug’urta korxonalari. Ularning asosiy funksiyalari. Sug’urta polislari. Sug’urta turlari. Sug’urta mukofotlari. Pensiya fondlari. Pensiyani rejalashtirish dasturlari. Pensiya dasturlarining turlari. O’zaro fondlar. Ularning o’ziga xos xususiyatlari. O’zaro fondlarning ikki asosiy turi. Investitsion banklar va ularning asosiy vazifalari. Anderrayting va qimmatli qog’ozlarga obuna bo’lish. Venchur korxonalarga kapital tikadigan firmalar va ularning o’ziga xos xususiyatlari. Aktivlarni boshqaruvchi firmalar. Informatsion xizmatlar taqdim etadigan firmalar.

11-mavzu. Moliyaviy hisobot: mazmuni, vazifalari va turlari

Moliyaviy hisobotning mazmuni. Moliyaviy qarorlar qabul qilishda ularning
o’rni va roli. Moliyaviy hisobot funksiyalari: firmaning egalari va kreditorlariga firmaning joriy moliyaviy ahvoli hamda o’tgan davrda uning faoliyati qanchalik samarali bo’lgani to’g’risida ma’lumot berish, firma egalari va kreditorlariga korxona faoliyati samaradorligining asosiy reja ko’rsatkichlarini aniqlash va menejerlar faoliyatini tartibga solish imkonini berish, qulay shablon-modellar tuzish va ulardan moliyaviy rejalashtirish jarayonida foydalanish. Moliyaviy hisobot turlari: balans, moliyaviy natijalar to’g’risida hisobot, pul oqimlari to’g’risida hisobot. Ularning qisqacha tavsifi. Moliyaviy hisobotga tushuntirish: korxonaning qanday hisob usullaridan foydalanganini ko’rsatish, ba’zi aktivlar va majburiyatlarga batafsil tavsif berish, firma aksiyadorlik kapitali tuzilmasi to’g’risida ma’lumot, asosiy operatsiyalar to’g’risida ma’lumotlar, balansdan tashqari hisobvaraqlar.

12. mavzu. Moliyaviy hisobotlarda moliyaviy koeffitsiyentlardan