Mo‘minov N. N., Bolbekov M. A., Po‘latov I. B., Nurmatov sh. Sh

 

Uslubiy ko‘rsatmalar 

Mahsulotlarga  ishlov  berishning  xozirgi  zamon  qo‘shimcha  vositalariga 

ionlashtiruvchi va ultrabinafsha nurlar bilan ish-lov berish,  maxsus (idishlar-taralar) 

va  nikoblovchi  materiallar,    ozondan,    karbonat  angidriddan,    aktibiotiklar  va 

antioksidlovchilardan  foydalanish  va  boshqalar  kiradi.  Bu  vositalarning  xammasi 

mahsulotlarni saqlashda fakat Sovuqlik bilan birga ishlatiladi. 

Ultrabinafsha nurlar. 

Ultrabinafsha  nurlar    (UBN)  ta’sirida  mahsulotlarni  saqlash,    ularning 

bakteritsidligi,  ya’ni mikroblarni o‘ldirish xossasiga egaligidir. UBN bu xossaga 313 

dan 200 mmk (milli mikron) to‘lqin uzunligida yuzaga keladi. Mikroorganizmlarning 

ulishi  asosan  254  dan  265  tm  gacha  bo‘lgan  tulkin  uzunligida  sodir  bo‘ladi.  UBN 

larning  ta’sirida  ham  yuqorida  aytganimizdek  mahsulotlarning  buzilishida  ishtirok 

etuvchi mikroorganizmlar xayot faoliyatini butunlay yoki kisman to‘xtatadi. UBN lar 

bilan  nurlantirish  vaqti  kerakli  effektni  olgunimizcha  xar  xil  bo‘ladi.  Nurlantirish 

vaqti  asosan  mahsulotlardan  mikrofloralarga  va  ularning  rivojlanishi  uchun  kerakli 

bo‘lgan  (tashqi) muhitga bog‘liq bo‘ladi.  

Mikroorganizmlar  turlicha  bo‘lganligi  sababli,    ular  nurlarning  ham  xar  xil 

to’lqinida o‘ladilar. Masalan: bakteriyalarni o’ldirish uchun zamburug‘larga nisbatan 

ancha  kam  miqdordagi  nurlar  energiyasi  kerak  bo‘ladi.  Nurlantirishning  vaqti  yana 

mahsulotlarning  zararlanish  darajasiga,    miqdoriga  bog‘liq.  Agar  mahsulotda 

mikroorganizm  uruglarini  soni  qancha  ko‘p  bo‘lsa,    unga  shuncha  katta  miqdordagi 

nurlantirish energiyasi kerak bo‘ladi. 

 Nurlantirishni  davriy  va  uzluksiz  olib  borish  mumkin.  Bu  holda  UBN  larning 

bir xil miqdordagi energiyasidan foydalanilganda jarayon oxirida davriy va uzluksiz 

ta’sirining  natijasi  bir  xil  bo‘ladi.  Bu  xol  esa  UBN  larning  mikroorganizmlarga,  

bakteriyalarga  ta’sirining  kumulyativligidir,    ya’ni  mikroorganizmlarning  ulishi 

boshlan-gandan keyin davriy bo‘lsa,  undagi tanaffusda ulish jarayoni davom etadi va  

---

11 

 

keyingi nur-lar miqdorini berguncha davom etadi,  natijasida davriy va uzluksiz ta’sir 

bir xil bo‘ladi. 

Mahsulotlarni saqlashda UBN sovuqlik bilan ta’sir etganda juda yaxshi samara 

beradi.  Bunda  harorat  ta’sirida  mikroorganizmlarning  rivojlanishi  kiyin  va  ulishi 

osonlashgan  bo‘ladi.  Tajribalar  va  izlanishlar  natijasida  UBN  larning  foydali  ta’siri 

haroratning past musbat qiymatlarida sodir bo‘ladi. Past harorat ayniqsa -5

o

S dan past 

bo‘lgan haroratdagi muhitdagi nurlantirish effekti juda kam bo‘ladi. SHuning uchun 

UBN lar blan  nurlantirish t-raning manfiy qiymatlarida maksadga muvofik emas.  

Ko‘pgina mahsulotlar UBN ta’sirida bekteriostatik xossalarni oladi va ma’lum 

bir  vaqtgacha  mikroorganizmlarga  antiseptik  xarakat  kilish  kobiliyatiga  ega  bo‘ladi. 

Nurlanti-rilgan  mahsulotga  tushgan  mikroorganizmlar  kuchsiz  rivojlanadi  va  sekin 

usadi,    natijada  o‘ladi.  Tajribalar  shuni  ko‘rsatadiki  nurlantirish  natijasida 

bakteriostatik  xossaga  ega  bo‘lgan  mahsulotlarning  saqlanish  muddati  ancha 

chuziladi. 

 UBN  larni  hosil  kilish  uchun  maxsus  bakteritsid  lampalardan  foydalaniladi. 

Bular    uzi  kiziydigan  katodli,    past  bosimli  gaz  razryadli  lampalar,    ya’ni  UBN  lar 

o‘tkazuvchi oyna. 

 UBN lar tez buzuluvchan mahsulotlarni saqlash muddatini uzaytirishda,  ularga 

to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qilibgina qolmay,  balki mahsulotlarga ishlov berish,  dezin-

feksiyalab,    uning  havosini  zararsizlantirishda,    texnologik  jarayonga  keladigan 

suvlarni  zararsizlantirishda,    jixozlarni  (idishlarni-taralarni),    ishchilar  kiyadigan 

maxsus  kiyim-larni,    hamda    sovitish  kameralarining  devorlari  va  shiplarini 

zararsizlantirib,  ham mahsulotlarni saqlanish muddatini uzaytirishga yordam beradi.