Му=аммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети

Социологиянинг турли йўналишларида фаннинг объекти ва предмети

• Эмпирик социологиянинг вужудга келиши «социал образлар» ёки «далилларни тадқиқ қилиш» деб аталган нарсаларни эълон қилишдан бошланган эди;
• Социологик муаммоларни ҳал қилишнинг бундай усули биринчи бўлиб АҚШда кенг тарқалди. Эмпирик социология шаклланишининг маркази Чикаго университети бўлди (уни Чикаго «ҳаёт маркази» деб ҳам аташган). Бу ерда 20-30 йилларда эмпирик социологиянинг яққол ривожланишини ифодаловчи кўп қиррали амалий тадқиқотлар кенг суръатда амалга оширилади;
• Оммавий сўровлар усули ва техникаси ривожига Ж.Г.Гэллапнинг «Жамоатчилик фикрини ўрганиш Америка институти» фаолияти катта роль ўйнайди. У 30- йилларда 10 кунлаб давом этадиган умуммиллий сўровларни ўтказди;

• XX-асрнинг 20-йилларидан бошлаб Америка штатлари жаҳон социологияси ривожида етакчи мавқеини эгаллади;
• 1892-йилда жаҳонда биринчи марта Чикаго университетида социология кафедраси ва факультети очилди;
• 1901 йилда социология 196 та университет ва колледжларда фан сифатида ўқитилган бўлса, 80-йилларнинг охирларига келиб рақам 250 ни ташкил қилди;
• 1910-йилдаёқ мамлакатда 3000 дан ошиқ эмпирик тадқиқотлар ўтказилган эди. Ҳозир бу кўрсаткич 2 баравардан ошиб кетди;
• Социологик тадқиқотлар ўтказиш учун йилига 2 миллиард доллар ажратилади. Бу ҳаражатларнинг ярмини АҚШ ҳукумати, қолган ярмини хусусий бизнес ўз зиммасига олган;
• АҚШда ҳозирга келиб 100 минг социолог мутахассислар фаолият кўрсатмоқда.

• ХХ – асрнинг 20-йилларидан бошлаб АҚШ социологиясида меҳнат муносабатлари, инсоний муносабатларни ўрганиш янги ижтимоий-иқтисодий муносабатларга ўтиш жараѐнларини тезлаштирди;
• Э.Мэйо раҳбарлигида меҳнат ва бошкарув муносабатларини ўрганишга қаратилган ва Хоторн экспериментлари номи билан машҳур бўлган социологик тадқиқотлар олиб борилди;
• Шу асосда 1943 йилда Абрахаам Маслоу томонидан ишлаб чиқарилган «истеъмолнинг иерархик назарияси» яратилди ва амалиётда қўлланилди;
• Кейинчалик, шу назария асосида 1950 йили Ф.Херцберг томонидан «мотивация назарияси» (меҳнат шароитларининг ички ва ташқи омиллари ҳақидаги назария) яратилди;
• 1957 йили Д.Макгрегор томонидан «бошқарув усуллари назарияси» яратилди (бунда бошқаришнинг 3 асосий усуллари – авторитар, демократик ва аралаш тип ҳақида фикр юритилади). .

• Ф.Херсберг назариясига кўра, фақат ички омиллар меҳнат мазмунини, меҳнатдан қониқишни оширади. Меҳнат шароитлари: иш ҳақи, шахслараро муносабатлар, корхона раҳбариятининг тутган сиёсати, бошқарув усули ва бошқа шу кабиларга ташқи омиллар сифатида қарайди. Бу омиллар меҳнатдан қониқмаслик даражасини пасайтириб, кадрларни, мутахассисларнинг корхонага боғланишини мустаҳкамлайди. Аммо, бу омиллар меҳнат унумдорлигининг ошишига ҳал қилувчи таъсир кўрсатмайди;
• Бу билан Ф.Херцберг қуйидаги ўзаро боғлиқликни асослайди: меҳнатдан қониқиш ҳосил қилиш меҳнат мазмунининг функциясидир.

• 60-йилларда АҚШ назарий социологияси феноменологик йўналишнинг кучайганлиги билан характерланади;
• Феноменологик социологиянинг шаклланиши А.Шнетц номи билан боғлиқ;
• Ўз моҳиятига кўра, феноменологик социология антипозитив йўналишда бўлди;
• АҚШда антипозитив социологик йўналиш - символик интеракционизм бўлиб, унга Г.Блумер асос солган;
• «Янги социология» номи билан аталган учинчи антипозитив социлогик йўналиш Ч.Р.Миллс номи билан боғлиқ. Символикинтеракционизм, феноменологик социология, «Янги социология», «конфликт социологияси», ижтимоий айирбошлаш назарияси, неофункционализм ва бошқа шу каби назариялар – ҳозирги замон социологиясининг асосий йўналишлари ҳисобланади.