Му=аммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети

О.Конт ўз қарашларидан келиб чиқиб, социологияни икки қисмга бўлади:

• СОЦИАЛ ТУРҒУНЛИК (ижтимоий институтлар: оила, давлат, дин, ижтимоий гуруҳларнинг ижтимоий функциялари ва уларнинг бирдамлик ва ҳамкорликни ўрнатишдаги роллари кўриб чиқилади);
• СОЦИАЛ ЖЎШҚИНЛИК (инсонни маънавий, ақлий ривожлантиришнинг муҳим омили бўлган ижтимоий тараққиѐт назариясини ривожлантиради).

Антик даврнинг қомусий олимлари ва Шарқ мутафаккирларининг ижтимоий-фалсафий таълимотлари

• Ижтимоий ҳаёт ривожланиши қонуниятларини ўрганишга қаратилган таълимотлар, қарашлар эрамиздан аввалги IV асрдаёқ юнон файласуфлари Афлотун (эрамиздан аввалги 427-347йил)нинг «Қонунлар», «Давлат тўғрисида», Арасту (эрамиздан аввалги 384-322 йил)нинг «Сиёсат тўғрисида», «Метафизика», «Этика», Протагорнинг (эрамиздан аввалги 490-420 йил) «Ҳақиқат» каби асарларида ёритилган.

• Марказий Осиѐнинг мутфаккирлари бўлмиш Абу Наср Фаробий, Абу Райҳон Беруний, Заҳириддин Муҳаммад Бобур каби улуғ алломалар ўз даври ижтимоий ҳаётнинг турли соҳаларини илмий асосда тадқиқ қилганлар ва ўзлариниг ижтимоий қарашларини асарларида ёзиб қолдирганлар:
• Абу Наср Фаробий ўзининг «Фозил шаҳар аҳли қарашлари ҳақида китоб», «Сиёсат ал-маданият» каби асарларида олийжаноб жамият, адолатли тузум, одил ҳукмдорлар ҳақида ўз фикр ва мулоҳазаларини баён қилган;

• Абу Райҳон Беруний ўзининг «Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар», «Минерология», «Ҳиндистон» асарларида ижтимоий ҳаёт масалаларини ёритган;
• Заҳриддин Муҳаммад Бобур ҳам «Бобурнома» асарида ўз даври ижтимоий ҳаёти воқелигини, инсон шахси хусусиятларини, яхши ва ёмон томонларини, Андижондан-Ҳиндистонга қадар бўлган улкан ҳудудида яшаган халқларнинг ижтимоий жиҳатларини шахсий кузатишлари, илмий тадқиқотлари асосида ўрганган ва ёзиб қолдирган.

Ғарб социологияси классиклари социологиянинг объекти ва предмети ҳақида

• XIX асрнинг охири XX аср бошларидаги социологик позивитизмнинг кўзга кўринган вакилларидан бири, бу француз социологи Эмиль Дюркгеймдир (1858-1917).
• У бир неча маротоба О.Конт ва Г.Спенсерлар социологик қарашининг аҳамиятини таъкидлаган, уларни танқидий англаган ва янада ривожлантирган. У бир бутун социал организм бўлган жамият ҳақидаги назариясини ишлаб чиқишни ривожлантирган. У социал реализм назариясида социал воқелик табиатини социал воқеалар орқали тушунтириш лозимлиги, одамларнинг феъл-атворини таҳлил этишнинг бошланғичи бўлиб, индивидлар, ижтимоий гуруҳлар ва тегишли социал институтларнинг ўзаро муносабати тизимини ташкил этган жамият ҳисобланишини ёритади.

• Дюркгейм «Социология услуби» номли асарида социология соҳасидаги жамият ривожланиши назарияларини ишлаб чиқишга эътиборини қаратиб, социал омилларни илмий таҳлил этишга қаратилган тафсилотларни яратиш устида шуғулланган;
• Дюркгейм фикрича, социал воқеаликнинг якуний сабаблари бўлиб, амалиѐтда рўёбга ошириладиган одамларнинг ғоя ва маданий қадриятлари ҳисобланади. Айнан ана шунда, у ҳар қандай социал эволюциянинг манбаи мавжудлигини кўради. Бунда сўз жамоавий онгни намоён бўлиши сифатидаги ғоялар ва маънавий қадриятлар устида боради;
• Дюркгейм социология буюк фалсафий таълимотлардан юзага келганлигини эътироф этади ва доимо қандайдир фалсафий ѐндашувларга суянганлигини таъкидлайди.

• XIX асрнинг охири XX асрнинг бошларида социологиянинг ривожланишига буюк ҳисса қўшганлардан бири, бу немис мутафаккири Макс Вебердир (1864-1920). Ҳозирги кунда М.Вебер социологияси ҳақиқий уйғониш даврини бошидан кечирмоқда;
• Унинг фалсафий социологик қарашларининг кўп томонлари янгидан қайта англанмоқда. Унинг фикрича, ишлаб чиқилган социологик билим, методологиясини тушуниш концепцияси, маданият, этика, социология, дин ҳақидаги таълимотлари ҳаракат учун қўлланма сифатида қабул қилинмоқда;

• Вебернинг фикрича, социология аввало, инсон ёки гуруҳ, одамларнинг феъл-атвори ва социал фаолиятини ўрганиши керак;
• Вебер кўплаб илмий асарларнинг, жумладан, «Социал-илмий ва социал-сиёсий билишнинг объективлиги», «Маданият ҳақидаги мантиқ фани соҳасидаги танқидий тадқиқотлар», «Социология» ва бошқаларнинг муаллифидир;
• Социал ҳаракат Вебернинг фикрича одамларнинг англаб етилган ўзаро муносабати тизимини ташкил этади. Бундай ҳолатда у социологиянинг предмети ҳисобланади