|
Introduction to Museology – the European Approach.Verlag Dr. Christian
Muller-Strten. 1998, 21 p.
12
Pergam kolleksiyasining eng tengsiz eksponati eramizdan ol-
dingi V asrning birinchi choragida eginlik onat tomonidan yaratil-
gan Appolonning mis haykalidir. Tarixchi Pavsaniy tomonidan yozib
qoldirilishicha, Appolon haykali o‘z mahobati bilan san’at asarlari
orasida eng buyuk xazina sifatida qadrlangan. Aynan shu shaharda
Afinalik rassom Appolodor tomonidan (eramizdan oldingi V asrning
so‘nggi choragi) yaratilgan “Chaqmoqdan yengilgan Ayaks” kartinasi
ham saqlanganligi, Attal II va uning boshqa sulola vakillari tomoni-
dan san’at asarlarini to‘plashdagi mahoratlari va mehnatlari samarasi
ulkan bo‘lganlidan dalolat beradi. Rassom Appolodor antik dunyoda
tasviriy san’at asoschisi sifatida ko‘rilib, u dunyo tasviriy san’atida
ilk bora nur va soya o‘yinini bo‘yoqlar yordamida tasvirlay olgan
buyuk rassom sifatida baholanadi.
Attalidlar sulolasi kolleksiyasining rang-barangligi, ularning na-
faqat xohish-istaklari, balki butun grek san’atining barcha namunala-
rini yig‘ishga bo‘lgan ishtiyoqlarini ham ko‘rsatadi. Agarda biror bir
asarning asl nusxasini qo‘lga kiritishning iloji bo‘lmasa, ular, hech
bo‘lmasa, shu asarning nusxasini ko‘chirib olishga va o‘z kolleksiya-
siga qo‘shishga harakat qilishgan va bunga yaqqol misol qilib fran-
suz arxeologlari tomonidan Delfada o‘tkazilgan qazishma ishlari
davomida topilgan ma’lumotlarda ko‘rsatilishicha, Attal II eramiz-
dan oldingi 141–140-yillarda uch nafar rassomni Polignot tomonidan
Gomer asarlariga ishlangan suratlarni ko‘chirish uchun yollab, ularning
ish faoliyatini shaxsan o‘zi kuzatuv ostiga olgan.
Ptolomeylar va Attalidlar sulolasi vakillari o‘z kolleksiyalarini
boyitish yo‘lida katta raqobat bilan kurashishgan. Ayrim tarixchi-
larning taxminlaricha, Ptolomeylarning kolleksiyasi kolleksioner-
likning to‘g‘ri ma’nodagi talqinida emas, balki butun ellinistik olam
madaniyatining gegemoniga aylanishga bo‘lgan ishtiyoq sababli
vujudga kelgan
13
.
13
Introduction to Museology – the European Approach.Verlag Dr. Christian
Muller-Strten. 1998,. 23 p.
13
Aleksandriyada madaniyatning yuksalishida ikki asosiy institut–
museyon va kutubxonalar yuqori o‘rin tutgan. Bu muassasalarda yunon
ko‘chmanchilarining o‘z yurtlari tarixi, madaniyati va san’atining o‘z
ahamiyatini yo‘qotmasligi yo‘lida ulkan tadqiqot ishlari o‘tkazilgan.
Aleksandriya museyonlari xuddi yunon museyonlari tartibida tashkil
etilgan bo‘lib, Aleksandr Makedonskiyning ustozi Aristotel tajribasi
va tavsiyalari asosida vujudga kelgan. Qadimgi yunon madaniyati
bilan aloqalarni attalidlar ham mustahkam ushlashgan. Aynan yu-
non uslubidagi museyonlar va kutubxonalar tashkil etilgan bo‘lsa-da,
o‘zining mahobati va ahamiyati jihatidan ptolomeylar tashkil etgan
madaniyat markazlaridan ustunligi bo‘lmagan.
ellinizm davrida kolleksionerlik faoliyati davlat siyosati daraja-
siga ko‘tarilgan va bu turdagi faoliyat bilan faqatgina hukmdor oila
vakillari shug‘ullanishgan. hali bu davrda shaxsiy kolleksionerlik vu-
judga kelmagan bo‘lsa-da, aynan shu davrda qo‘shni Rimda shaxsiy
kolleksionerlikning ilk kurtaklari paydo bo‘layotgan edi.
ellin davlatlari bilan bir qatorda Rim davlati o‘z salohiyatini
kuchaytirib bordi. eramizdan oldingi III asrda Rim ham madaniy,
ham iqtisodiy jihatdan boy bo‘lgan yunon shaharlari, Janubiy Italiya
hamda sitsiliyadagi shahar-davlatlarni birin-ketin bosib ola boshlay-
di. eramizdan oldingi II asrga kelib, Rim qo‘l ostiga Makedoniya,
Bolqon yarim oroli mamlakatlari hamda Pergam podsholigi ham
o‘tadi. eramizdan oldingi 30-yilga kelib Rim qo‘shinlari so‘nggi
ellin davlati hisoblanmish Misrga bostirib kelishadi. Mashhur Rim
shoiri Goratsiyning mashhur “Asirga olingan Yunoniston g‘olib Rim-
ni o‘ziga maftun etdi” degan satrlarida ayon bo‘lgan haqiqat shunda
ediki, Rim hukmdorlari madaniyat va san’atning qadriga faqatgina
Yunonistonni bosib olgachgina, uning boy madaniyati bilan tanish-
gachgina yeta boshlashdi. o‘ziga ishongan va maqtanchoq rimliklar
o‘zlari xohlab-xohlamay buyuk elladaning boy madaniyatiga mahli-
yo bo‘lib qolishdi. Adabiyot, san’at, ilm-fan va ta’lim borasida Yu-
nonistondan o‘rnak olishdi.
14
sekin-astalik bilan tasviriy san’at asarlari, haykallar, vazalar va
boshqa san’at asarlarining nafaqat oddiy ahamiyati, balki badiiy
qiymatga ham ega ekanligi, rimliklar ongiga singib bordi. Rim-
liklarning ilk o‘ljasi bo‘lgan Tarenta shahrini talagan rim askarlari ilk
bora, odamlardan tilla va boshqa qimmatbaho metallardan yasalgan
taqinchoqlar, pul hamda uy hayvonlari bilan bir qatorda, turli san’at
asarlarini ham olib ketishdi. Ushbu o‘ljalar ichida Rim zodagonlari
uchun san’at asarlari qadrliroq tuyulganini ko‘rgan harbiy sarkardalar
endi har bir harbiy yurish chog‘ida askarlarga avvalo, san’at asarlarini
topishni va ularga ziyon-zahmat yetkazmasdan, Rimga olib kelishni
buyurishadi.
Rim tarixchisi Tit Liviyning yozishicha, eramizdan oldingi 212-yil-
da sirakuza shahriga bostirib kelgan Rim qo‘shini sarkardasi Mark
klavdiy Marsella san’at asarlariga boy sirakuza shahri ko‘chalarini
bezab turgan oddiy haykallarni ham o‘lja sifatida olib ketishi sababli
shahar yalang‘och odam qiyofasiga kirib qolgan
14
.
eramizdan oldingi II-I asrlar davomida yunon san’ati namunalari
to‘xtovsiz Rim tomon oqishda davom etdi. Rimliklar mazkur san’at
asarlari bilan o‘z saroylarini, uylarini, ibodatxonalari forumlarini beza-
tishgan. Faqatgina eramizdan oldingi II asrning ikkinchi yarmiga kelib-
gina, yig‘ilgan kolleksiyalarni saqlash uchun maxsus binolar qurila
boshlandi. Aynan mana shunday binolarning birinchisi Rim armiyasi
qo‘mondoni kvinssetsiliy Metell tomonidan o‘zining Makedoniyani
bosib olishi sharafiga (er.av 148-y.) qurilgan. Mazkur binoda Metell-
ning barcha harbiy yurishlarida qo‘lga kiritilgan san’at asarlari, turli
kitoblar va haykallar saqlangan. Aynan shular qatorida haykaltarosh
Lisipp tomonidan yasalgan 26 ta bronza haykaldan iborat Aleksandr
Makedonskiyning Doro III ustidan eramizdan oldingi 334-yilda
Granik daryosi bo‘yida qozonilgan g‘alabasiga bag‘ishlab yaratgan
asarlari ham o‘rin olgan edi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
