Namangan muhandislik-qurilish instituti

 
 

---

5 - BOB SEMENTOBETON VA QORISHMALAR ISHLAB CHIQARISH 
ZAVODLAR 
Ishlab chiqarish texnologik jarayonlari va uskunalar 
Zavodlarda semento beton qorishmalar ishlab chiqarishda qator transport ombor va 
texnologik operatsiyalar bajariladi: qum, sheben, shag’al, sement qo’shimchalarni ortish 
va  omborda  saqlash;  to’ldiruvchilar  sement  va  qo’shimchalarni  qorishtiruvchi 
uskunalarning  tarqatuvchi  bunkerlari  va  siloslariga  transportda  tashish;  to’ldirgichlar 
sement,  suv,  qo’shimchalarni  dozalash;  tarkibiga  kiruvchi  materiallarni  aralashtirish; 
tayyor qorishmani avtosamosvallar, avtobeton tashigichlar, avtobeton qorishtirgichlarga 
as^arib berish. Zamonaviy zavodlarning mexanizmlar bilan ^^dinlanganligi va uskunalar 
nomenklatura  sermexnat  jarayonlarningaksariyat  qismini  mexanizatsiyalash  va 
avtomatlashtirishga imkon beradi. 
Beton qorishmalar, asosan, zavodning beton qorish tsexida tayyorlanadi, TSexning 
texnologik  uokunalari  ish  unumdorligiga  ko’ra  sheben,  qum,  sement  omborlarining 
sig’diruvchanligi va uskunalari zavod ichidagi transport, ortish-tushirish mashinalari va 
boshqa uskunalar hisoblab topiladi. 
Xossalarga ega, talab darajasidagi beton qorishmalar olishga quyidagi omillar sabab 
bo’ladi:  boshlang’ich  materiallarning  sifati  va  ishonchli  ishlaydigan  texnologik 
uskunalar. 
Qorishtrish  tsexi  uskunalarini  tanlash.  Qorishtirish  tsexining  asosiy  texnologik 
uskunalari dozator va betonqorishtirgich. 
Dozator beton qorishmaning tarkibiy qismlarini tortib o’lchashda ishlatiladi. Davlat 
standartlariga muvofiq, faqat massa bo’yicha dozalashga ruxsat beriladi; xatolik sement 
va suvda +2% dan va to’ldirgichlarda +3% oshmasligi kerak. 
Beton  qorishtirgichlar  dozalangan  tarkiblardan  beton  qorishma  tayyorlashga 
mo’ljallangan: bog’lovchi (sement), suv va to’ldirgichlar (yirik- shag’al va mayda-qum). 
Zamonaviy  beton  qorishtirgichlardan  komponentlarni  jadal  qorishtirish  talab  qilinadi.
 
» 
Beton qorishtirgich  tanlanganda  quruq qorishma  bilan  tayyor  qorishma  xajmidagi 
farqni beton chiqish koeffitsienti hisobga olish zarur. Bu koeffitsient doim birdan kichik 
bo’ladi (taxminan 0.67), aralashtirilganda mayda donalar yirik donalar orasidagi bo’sh 
joylarni to’ldiradi. 
Qorishtirish  tsexi  uskunalarini  komponentlarini  ta1y  .  Dozatorlar  transportlar 
uskunalari, qorishtirgichlar sanoatda koJgek^- qilib ishlab chiqariladi. Komplektlangan 
bunday qurilmalar zavodning ishga tushishini tezlashtiradi. 
Qorishtirgichlar tsiklli va uzluksiz ishlaydigan bo’ladi. Qorishtirisho’ usuliga qarab, 
tsiklli  qorishtirgichlar  va  erkin  gravitatsiyali  aralashtiriladigan  (barabanli)  va  ko’rakli 
(majburiy harakatlanadigan) hamda mahsus barabanli turlarga bo’linadi. Qorishtirgichlar 
turining  xilma-xilligi  ishlab  chiqarilayotgan  zavodga  qo’yilgan  talablarni  hisobga  olib, 
ularni to’g’ri tanlashga imkon beradi. 
Texnologik uskunalardan tashqari, yordamchi uskunalardan ham foydalaniladi, ular 

---

beton  qorishma  tayyorlash  ishlarini  bajarishni,chunonchi,  qorishmali  tarkiblarni 
ombordan  yoki  transport  vositalaridan  tarqatuvchi  bunkerlar,  siloslarga  qabul  qilish, 
ularni  dozalash,  qurilmalariga  berish,  tayyor  qorishmani  dozalash  va  uzatishni 
ta’minlaydi. 
Beton  qorishma  tayyorlash  texnologik  jarayoni  xusuksiyatiga  ko’ra,  beton 
qorishtirgich qurilmalar ham, zavodlar kabi, tsikpli va uzluksiz haraktlanadigan turlarga 
bo’linadi.  Birinchi  turda  qorishma  tayyorlash  jarayoni  ketma-ket  almashib  turadigan 
operatsiyalar  tsiklidan  iborat.  Bunda  qorishmaga  qo’shiluvchi  tarkiblarning  massasi 
muyyan  dozalarda  solinadl-  -bu  dozalar  qorishtirgichning  sig’diruvchanligiga  mos 
keladi.  Dozal  *  materiallar  qorishtirgichga  kelib  tushadi  va  qat’iy  belgilangan  vaqtda 
qorishtiriladi. 
Uzluksiz harakatlanadigan kurilmalarda dozalash, qorishtirish va tayyor mahsulotni 
berish  ishlari  bir  vaqtda  qo’shib  olib  boriladi.  Qorishma  uzluksiz  oqim  bilan 
aralashtirgichga tushadi, bu yerda kirish teshigidan chiqish teshigiga surilib borgunicha 
aralashtiriladi va tayyor qorishma uzluksiz oqim bilan qorishtirgichdan chiqib ketadi. 
Qattiq qorishmalar tayyorlash uchun uzluksiz va majburiy harakatlanuvchi ko’rakli 
va barabanli (maxsus) qorishtirgichlar tavsiya qilinadi. 
Minorali  va  porterli  turdagi  kurilmalar  farqlanadi,  buni  zavod  u  yoki  bu  sxema 
bo’yicha  aniqlaydi.  Minorali  turdagi  texnologik  uskunalar  (5.1  -rasm)  vertikal 
joylashtiriladi,  bunda  barcha  boshlang’ich  materiallar  birdaniga  ko’tariladi.  Ularning 
tarqatuvchi  bunkerlardan  betonqorishtirgacha  texnologik  tsiklda  harakatlanishi 
gravitatsiya yo’li bilan amalga oshiriladi. 
 
5.1-rasm.  Minora  turidagi  beton  zavod:  1-suv  baki;  2-tasmali  konveyer; 
3-to’ldirgich  bunkerlari;  4-  to’ldirgich  dozatorlari;  5-beton  korishtirgnch;  6-sement 
dozatori; 7-sement bunkeri. 
Ish  jarayonida  boshqa  maydonchalarga  ko’chish  imkoniyatiga  ko’ra,  ko’chmas, 

---

yarim  ko’chmas,  (yig’ib  qismlarga  ajratiladigan  inventarli)  va  ko’chma  oson 
ko’chiriluvchi qurilmalar. Qurilmalarni bir maydonchadan boshqasiga ko’chirish 2-3dan 
10  sutkagagacha  vaqtni  oladi,  bu  ko’chishning  ish  unumdorligi  uzoqligiga  bog’liq. 
Ko’chmas qurilmalar uchun bu muddat bir necha oygacha ^lom etadi. 
Qorishshma  tayyorlaydigan  zavodlar  mineral  bog’lovchili  (oxakni  va  b),  mayda 
to’ldirgichli  (kumni),  suv  va  maxsus  qo’shimchali  qurilish  qorishmalarni  tayyorlaydi. 
Tarkiblarni dozalashda beton qorishmasi uchun ishlatiladigan uskunalar qo’llaniladi. 
Qorishmalar  majburiy  qarakatlanadigan  qorishtirgichlarda  yoki  maxsus  eritma 
qorishtirgichlarda  tayyorlanadi.  Gravitatsiyali  qorishtirgichlarda  eritmali  qorishmalar 
tayyorlashnmaydi,  chunki  bir  jinsli  qorishma  olish  uchun  uzoq  qorishtirish  kerak, 
eritmali  tarkiblarning  erkin  oqimlarda  qorishtirib  xar  qanday  eritmani  olish  mumkin 
emas.