Насослар ва насос станциялари

Yuritma FIK η_mot — kirishdagi quvvat P_mot ulushi, u va yuritma tomonidan iste’mol qilinadigan quvvat P_mot. Yuritma FIKini tavsiflab keladigan o‘lchov birligi, — foizlar (%). Yuritma FIKi quyidagi formulaga binoan hisoblab topiladi.

^𝜂𝑚𝑜𝑡
_{= 100} ^𝑃𝑚𝑜𝑡,𝑢
^𝑃𝑚𝑜𝑡

Nasos agregatining umumiy FIK η_gr — yuritma tomonidan iste’mol qilinadigan chiqish quvvati P_u dagi ulushi P_mot. Nasos agregatining umumiy FIKini tavsiflab keladigan o‘lchov birligi, — foizlar (%). Nasos agregatining umumiy FIKi quyidagi formulasiga binoan hisoblab topiladi.

^𝜂𝑔𝑟
= 100 ^{𝑃𝑢
𝑃}𝑚𝑜𝑡

Nasos tavsiflari (21-rasm) — nasos uzatishi (Q), nasosning to‘liq dami (H), nasosning iste’mol qiladigan quvvati (P), nasos FIKi (η) va nasosga kirish joyidagi u tufayli nasos to‘liq damining 3% ga kamayishi yuz beradigan kavitatsiya

(NPSH3) usti dami kabilardan kelib chiqadigan grafik bog‘liqliklar, bu holda N = f
(Q) grafik bog‘liqlik nasosning ishchi tavsifi deb nomlanishi olgan.
Grafik bog‘liqliklar H = f (Q), P = f (Q) va NPSH3 = f (Q) eksperimental tarzda ishlab chiqaruvchi zavod sharoitlarida maxsus sinov stendida nasos ishchi g‘ildiragining doimiy aylanish chastotasida va haydalayotgan suyuqlik muhitining nasos ekspluatatsiya sharoitlariga mos xossalarida aniqlanadi. η = f (Q) grafik bog‘liqlik esa hisobiy yo‘l bilan olinadi.
Nasosning tejamkor va ishonchli ishlashini ta’minlaydigan ish rejimlari ish intervali me’yorida joylashadilar (qar. 2.1-rasm).
Real ishlab chiqarish jarayonida suv ta’minoti va suv ketkazish nasos stansiyalarida nasos agregatlari nasos uskunalari tarkibida ishlaydilar. Nasos uskunasining dami Q_A va nasos uskunasining to‘liq dami H_t,A2–1 ishlatilayotgan nasosning o‘z ishchi tavsiflariga, shu bilan birga nasos agregati suv uzatayotgan quvurlar tarmog‘i tavsiflariga ham bog‘liq.
Nasos uskunasining uzatishi (hajmiy uzatishi) Q_A — nasos uskunasining dam quvuridan (quvurlaridan) vaqt birligi davomida oqib chiqayotgan suyuqlik muhitining hajmi. Nasos uskunasining uzatishini tavsiflab keladigan o‘lchov birligi: bir soatdagi kub metr (m³/s), bir soniyadagi kub metr (m³/s), soatiga litr (l/s), bir daqiqadagi litr (l/daq).
Nasos uskunasining to‘liq dami H_t,A2–1 — nasos uskunasining chiqish tarafidagi to‘liq dam va nasos uskunasining kirish tarafidagi to‘liq dam o‘rtasidagi farqqa teng. Nasos uskunasining to‘liq damini tavsiflab beradigan o‘lchov birligi,

• 
  metr (m).
  

Q_A va H_t,A2-1 qiymatlari ishchi nuqtasi — ya’ni nasos tavsifi va quvurlar tarmog‘i tavsifining kesishish nuqtasi bilan belgilanadilar (2.2-rasm). Bu nuqta energetik (to‘liq dam bo‘yicha) va moddiy (uzatish bo‘yicha) balanslarning saqlanishini ifodalaydi va quvurlar tarmog‘idagi gidravlik yo‘qotishlarning muayyan qiymatida nasosning ushbu nasos uskunasi tarkibidagi mumkin bo‘lgan
yagona ishlash rejimini belgilab beradi. Ishchi nuqta va Q_A va H_t,A2–1 qiymatlarini quyidagi tartibda aniqlaydilar:

2.1-rasm. D 160-112 markazdan qochma nasosining tavsiflari ³:

^Dk ^{— nasos ishchi g‘ildiragining diametri; H — nasosning ishchi tavsifi; P — nasos} iste’mol qilayotgan quvvat tavsifi; p — nasos FIKi tavsifi; NPSH3 — nasosning kavitatsion
^{tavsifi; S}A ^{— kavitatsion zaxira koeffitsienti}

• 
  markazdan qochma nasos (bir necha nasos) tavsifi quradilar H = f (Q);
  
• 
  quvurlar tarmog‘i tavsifini quradilar, buning uchun nasos uskunasining bir necha ixtiyoriy qiymatlarini olib, to‘liq damning ularga muvofiq qiymatlarini hisoblab topadilar;
  
• 
  olingan oraliq nuqtalari orqali grafik qurib, qurilgan grafik va markazdan qochma nasos tavsifining kesishuvida ishchi nuqtani va Q_A va H_t,A2–1 qiymatlarini topadilar.
  

Umumiy holda nasos uskunasining to‘liq dami quyidagi formulaga binoan aniqlanadi.

𝐻 = 𝑧
− 𝑧
₊ 𝑃_𝐴2 − 𝑃_{𝐴1 +} 𝑈_𝐴2 − 𝑈_{𝐴1 + 𝐻}



+ 𝐻

𝑡,𝐴₂₋₁
𝐴₂
𝐴₁
𝜌𝑔
2𝑔
^𝐽1−𝐴₁
^𝐽2−𝐴₂

bu yerda z_A1 va z_A2 — nasos us-kunasining mos ravishda kirishi va chiqishidagi qiyoslash sathi ustidagi bosimni o‘lchash nuqtasi balandligi, m; P_A1 va P_A2 — nasos uskunasining mos ravishda kirishi va chiqishidagi bosimni o‘lchash nuqtasidagi bosim, Pa; ρ —suyuqlik muhitining zichligi, kg/m³ ; g — erkin tushish tezlashishi, m/s²; U_A1 va U_A2 — nasos uskunasining mos ravishda kirishi tva chiqishidagi o‘rtacha tezlik, m/s; H_{J1 A1} − i H_{J2 A2} − — summa gidravlik dam yo‘qotishlarining uzunligiga ko‘ra hamda mos ravishda so‘ruvchi va dam quvurlaridagi mahalliy qarshiliklarni engib o‘tishga sarflangan summasi, m.
Amaliyotda tezkor dam qiymatlarini (U_A1/2g; U_A2/2g) odatda hisobga olmaydilar. Bunda agar p_A1 ≠ p_A2 bo‘lsa (qar. 2.3 va 2.4-rasmlarda B, V, D rezervuarlar), unda nasos uskunasining to‘liq dami quyidagi formulaga binoan topilishi mumkin:

𝐻 = 𝑧
− 𝑧
₊ 𝑃_𝐴2 − 𝑃_{𝐴1 + 𝐻}



+ 𝐻

𝑡,𝐴₂₋₁
𝐴₂
𝐴₁
𝜌𝑔
^𝐽1−𝐴₁
^𝐽2−𝐴₂

Agar P_A1 = P_A2 bo‘lsa (qar. 2.3 va 2.4-rasmlarda A va G rezervuarlar atmosfera bosimida P_amb), u holda nasos uskunasining to‘liq dami quyidagi formulaga binoan topilishi mumkin.
^{𝐻𝑡,𝐴}2−1 ^{= 𝑧𝐴}2 ^{− 𝑧𝐴}1 ^{+ 𝐻𝐽}1−𝐴₁ ^{+ 𝐻𝐽}2−𝐴₂

Qator masalalarni hal qilishda ba’zan nasos uskunasining to‘liq damini H_t,A2–1 nasos uskunasining statik dami H_stat,A2–1 va nasos uskunasidagi gidravlik dam yo‘qotishlari summasi sifatida ko‘rib chiqish talab etiladi:
^𝐻𝑡,𝐴₂₋₁ ^{= 𝐻}𝑠𝑡𝑎𝑡,𝐴₂₋₁ ^{+ 𝐻}𝐽_𝑡