|
Barcha bunday hollarda zaif eshituvchilarni logopedik tekshirish normal eshituvchi bolalarni tekshirishdan tubdan farq qilmaydi. Asosiy о‘ziga xoslik, bola eshitish funksiyasining nuksonliligini hisobga olish muximligi bilan о‘tkazish harakteriga bog‘liq. Xususan, tekshirish davomida, bolaning о‘ziga taklif qilingan nutqiy materialni kanchalik eshitayotganligi doimo e’tiborni qaratib turishga tо‘g‘ri keladi. Aks xrlda ayrim vazifalar ularga tushunarsiz bо‘lib qolishi mumkin, bu notо‘g‘ri tashxisga olib keladi.
Yaxshi eshitishni ta’minlash uchun kuyidagilardan foydalaniladi: ovoz balandligini kuchaytirish; gapiruvchi bilan bolaning qо‘loq suprasi orasidagi masofani qisqartirish; tovush kuchaytiruvchi asboblar (kо‘pincha, individual foydalanish uchun eshitish apparati).
Eshitishning kuchli pasayishida vositalar kombinatsiyalangan bо‘lish mumkin. (masalan, bir vaqtning о‘zida ovozni balandlatib, bola qо‘logigacha bо‘lgan masofani qisqartirish.)
Yaqqol ifodaldangan nutq rivojlanganligiga ega zaif eshituvchilar uchun tovushlarning eshituv differensatsiyasi buzilishini tekshirish birmuncha mux.imdir. Bolalarda tovushlarni eshitish differesiatsiyasi xrlatini baxrlashda yul kuyiladigan xatolarni oldini olish maksadida, tekshirish jarayonida о‘о‘ruv idrokining imkonini chegaralash maksadida logoped yuzini ekran bilan tо‘sishi kerak. Bu shartga rioya qilinmasa, bola artiqо‘lyatsiyey xususiyati bо‘yicha tovushni farqlashi mumkin. Bu logoped tomonidan nomlangan "sim" - "shim" kabi sо‘zlarni xatosiz takrorlashga yordam beradi. Tabiiyki, bundam notufi tushuncha hosil bо‘ladi, bu esa xato xulosaga olib keladi.
Og‘zaki diktantlarni о‘tkazishda ham kо‘ruv idrokidan chegaralash lozim, biroq bunda ham zaif eshituvchilar yozuv jarayonida о‘zlarida mavjud sо‘z obrazlariga tayanishlari mumkin.
Bolaning eshitish funksiyasi holati bilan bevosita baglik bо‘lmagan nutq buzilishlarini zaif eshituvchilarda bartaraf etish, logopediyada kabо‘l qilingan odatdagi usullar yordamida olib boriladi. о‘ziga xos xususiyat, mavjud eshitish kamchiligini hisobga olish va individual yondoshuvni ta’minlashdan kelib chiqadi.
Lug‘atni boyitish va mustaxkamlash va nutqning grammatik kurilishini shakllantirish bо‘yicha ish tizimi A.G.Zikeyeva, K.G.Korovina va boshqa mualliflar ishlarida yoritilgan. Zaif eshituvchi bolani yangi sо‘z bilan tanishtirishda, uni tulik idrok qilishni ta’minlash lozim. Bunga sо‘zni yetarlicha baland va aniq talaffuz qilish hisobiga erishiladi. Xususan sо‘zning bir vaqtning о‘zida (urg‘usiz qismlari bilan bir xil) talaffuz qilish va bola dikkatini gapiruvchining artiklyatsiyasiga qaratish va xrkozolar ham shular jumlasidandir. Zaif eshituvchi о‘quvchilarni yangi grammatik shakllar bilan tanishtirishda ham shunday koidalarga rioya qilinishi lozim.
Yuqorida tilga olingan disgrafiya shakllari va tovush talaffuzi buzilishining sensor shakllarini bartaraf etish uchun muhim shart -sharoit x,isoblangan nutq tovushlarining eshituv differensatsiyasi, zaif eshituvchi bolalarga qiyinchilik bilan beriladi. Ularda kuzatiluvchi tovush talafо‘zi va yozuv buzilishlari, odatda, normal eshituvchi bolalardagi bir turli buzilishlarga Qaraganda birmuncha turg‘unligi bilan farq qiladi. Xususan zaif eshituvchi bola tomonidan ilgari almashtirilayotgan tovushning tо‘g‘ri artikulyatsiyasi о‘zlashtirilgandan sо‘ng ham, uning nutqida bu tovushni almashgan tovush bilan aralashtirish uzoq vaqtgacha saqlanadi. Bu tovush talaffuzi buzilishining sensor shakllarini bartaraf etishda , tovush talaffuzi kamchiliklarini korreksiyalash bо‘yicha olib boriladigan ishning sо‘nggi etapini-aralashuvchi tovushlarni farqlash etapini о‘tkazishga katta e’tiborni qaratishni vazifa qilib qо‘yadi.
Zaif eshituvchilarda u yoki bu tovushning (juft tovushlarni) eshitish differensatsiyasini tarbiyalashning kо‘pincha butunlay imkoni bо‘lmaydi. Og‘zaki nutqda tovush almashtirishlarni va yozuvda moye keluvchi harf almashuvlarini bartaraf etish, bunday xollarda, konpensator usullarni qо‘llash hisobigagina erishish mumkin. Xususan orzaki farqlanmaydigan s va sh tovushlarini bolaning tovush talaffuzida tо‘g‘ri tarbiyalashda tovush artikulyatsiyasining kо‘ruv tasavvuri va artiklyatsion organlar holatini sezish, ya’ni kenestetik sezgiga tayaniladi.
Aynan shu, tovush haqidagi kо‘ruv kinestetik tasavvurlar, yozuvdagi mavjud harf almashtirishlarni bartaraf etish bо‘yicha olib boriladigan ishlarga ham asos bо‘lishi mumkin. Biroq, konpensatsiyaning bunday nuli bolaga tanish sо‘znigina tо‘g‘ri yozishni ta’minlaydi, u holda notanish sо‘zlarni yozishda avvalgidek xatolar uchraydi.
Bola tomonidan farqlanilmaydigan tovushlar ustiga-ustak harf belgisi bо‘yicha ham о‘xshash bо‘lsa, yuqorida ta’riflangan kompensatsiya usullari deyarli natijasiz bо‘ladi.
Shunga о‘xshash xollarda yozuvdagi xatolarni tо‘g‘irlash uchun aylanma usullardan foydalaniladi.
Nutqi rivojlanmagan zaif eshituvchi bolalar bilan barcha buzilgan nutq komponentlari-tovush talaffuzi, leksik-grammatik tizim, yozuv, eksprissiv va impressiv nutq korreksiyasi ustida ishlash muhimdir.
Kombinatsiyalashgan nuqsonlar sonining о‘sishi, ularni differen-sial tashxislashni mukammallashtirish va nafaqat о‘qitishning о‘ziga xos usullarini, balki logopedik ta’sirni qо‘llashni talab etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
