|
47
Nazorat savollari:
1.
Tuproqning fizik xossalari nima va ular qanday aniqlanadi?
2. Tuproqning mexanik xossalari nima va ular qanday aniqlanadi?
3. Qishloq xo‘jaligi etishtirishda tuproqning fizik va mexanik xossalarini aniqlash
nimaga kerak?
3.2.1.Tuproqning fizik hossalari: tuproqning morfologik tuzilishi, unga tasnif
berish, tuproqning hajm og„irligini, g„ovakligi va mexanik tarkibini,
donadorligini, zichligini va qattiqligini aniqlash.
Tuproqning agrofizik xossalarini o‘rganish.
SHudgorlash usullari va
chuqurligi, shuningdek, kultivatsiya chuqurligi va sonini o„rganish bo„yicha
tajribalarda ishlov sifatini belgilovchi ko„rsatkich tuproqning uvoqlanish
darajasidir.
Tuproq uvoqlanishi hosil bo„ladigan tuproq donacha-fraksiyalarining foiz
nisbati bo„yicha belgilanadi.
Ishlov berilgandan so„ng agronomik jihatidan qimmatli fraksilar qancha
ko„p shakllansa, tuproqning uvoqlanish darajasi ham, ishlov sifati ham shunchalik
yuqori bo„ladi.
Uvoqlanish darajasi tuproq namunasini ustma-ust joylashtirish va uni
teshikchalari kattaligi 100, 50, 30, 5, 1, 0,5 va 0,25 mm bo„lgan elaklardan
o„tkazish orqali aniqlanadi. Tuproq namunalari 5 takrorlanishda 50x50sm. li
maydonlar tuprog„ining ishlov berilgan qavatidan kavlab olinadi. Kultivatsiyadan
keyin egat oralig„idagi tuproqning uvoqlanish darajasini aniqlash uchun namunalar
yumshatish kengligi va chuqurligidan, kultivator qamrovi kengligidan egatlarda,
chunonchi, 4 qatorli variantlarda o„rtadagi 3 egatdan, 8 qatorlida o„rtadagi 3-6
egatdan olinadi.
Tuproqqa ishlov berish bo„yicha o„tkaziladigan tajribalarda 0-5, 5-10, 10-20
sm. va h.k. qatlamlardagi namlik miqdorini bilish juda muhim. Bu maqsadda
namunalar erta bahorgi tirmalash, chigit ekish oldindan yoki ekish tugagach,
birinchi va keyingi sug„orishlardan avval olinadi.
48
Tuproqning hajm og„irligi va g„ovaklik ko„rsatkichlari o„tkazilgan ishlov
turlarining tuproq qavatlari zichligiga, uvoqlanishiga, g„ovakligiga ta‟sirini
ifodalovchi ko„rsatkichlardir.
Tuproq hajm og„irligi erta bahorgi tirmalashdan avval, ekishdan so„ng,
birinchi va uchunchi suvlardan oldin, amal davri oxirida bo„lakning 5 nuqtasidan
0-10, 10-20, 20-30, 30-40 va 40-50 sm.li qatlamlarda aniqlanadi. Ayrim
tajribalarda haydov qatlami shakllanishi davomida yuz beradigan o„zgarishlarga
kuzgi shudgor, uning chuqurligi, zaxira suvi yoki sho„r yuvish, kuz-qish va bahor
pallasida yoqqan yog„inlar, bahorgi ekish oldi ishlovlari va ekish, amal suvlari,
kultivatsiyalar ta‟sirini o„rganish uchun hajm og„irligini aniqlashga mo„ljallangan
ishlar ko„proq o„tkaziladi. Masalan, er haydashdan avval va keyin, zaxira suvi va
sho„r yuvishdan so„ng, erta bahorgi tirmalashgacha, chigit ekilgandan keyin 1va 2
chi suvdan oldin va amal davri oxirida.
Ekishgacha yoki g„o„zaning amal davrida tuproqqa ishlov berish chuqurligi
va usullari o„rganilayotganda variantlaraor farqni aniqlash uchun muhim bo„lgan
ko„rsatkichlar quyidagilar: tuproqning suv o„tkazuvchanligi va suvda yuvilishiga
bardoshli agregatlarning miqdorini aniqlash. Suv o„tkazuvchanlik sug„orishlar
oldindan aniqlanadi. Tuprq agregatlari tahlili bahorda, ekishdan keyin va
sug„orishlar tugagandan keyin o„tkaziladi.
1
Tuproq va o‘simliklarning agrokimyoviy tahlili.
Ekishgacha, amal davrida
va amal davri oxirida tuproqqa ishlov berish bo„yicha tajribalarda tuproq va
o„simliklarning agrokimyoviy tahlillari o„tkazilishi zarur.
Tajribada uning vazifalariga ko„ra, gumus, yalpi azot, fosfor, kaliy, nitratlar,
amiak va o„simlik o„zlashtiradigan fosfatlar miqdori aniqlanadi. Bunda
sho„rlangan erlardagi tuproqlarning sho„rlanish darajasini kuzatish, albatta zarur.
G„o„za asosiy oziqa moddalarni o„zlashtirishni aniqlash uchun o„simlikda
rivojlinish davrlari bo„yicha kimyoviy tahlil o„tkaziladi.
Tuproq mikrofloriyasini kuzatish.
Kuzgi shudgorning turlicha chuqurligi va
o„tkazish texnologiyasi, amal davridagi kultivatsiyalar soni va chuqurligi tuproq
mikroflorasi soni va sifat tarkibiga, turli qatlamlarda taqsimlanishga jiddiy ta‟sir
49
ko„rsatadi. Tuproqning ayrim qatlamlari bo„yicha mikroflora tavsifi tajriba
variantlarida kechayotgan jarayonlar yo„nalishini tasavvur etish, tuproq
unumdorligidan imkoni boricha ko„proq foydalanish uchun qulayroq sharoitlarni
belgilashga imkon beradi.
Tuproq mikroflorasini kuzatish aprel-may, iyun, iyul, oktyabr-noyabr
oylarida o„tkaziladi.
Sug‘orishda suvni o‘lchash.
Tuproqqa ishlov berish bo„yicha tajribalarda
amal davri sug„orishlarda berilgan suv miqdori, albatta, o„lchanish kerak. Buning
uchun maxsus suv o„lchagich-suv o„tkazgichlar va boshqa moslamalardan
foydalaniladi (sug„orish bo„limiga qarang).
Tajriba qo„yishning asosi bo„lgan yagona farq tamoyili bo„yicha tuproqqa
ishlov berish usullari, texnologiyasi yoki ishlov chuqurligi o„rganilganda amal
davri sug„orishlarining barchasida bir xil me‟yorida suv berish zarur.
Masalan, shudgor yoki yumshatishning turlicha chuqurligi, erta bahorgi va
ekish oldindan ishlovlar chuqurligi, g„o„zaning amal davridagi kultivatsiyalar
chuqurligi va b.q. o„rganilganda har bir sug„orishda mavsum bo„yicha barcha
variantlarga bir me‟yorda suv beriladi.
Oddiy va plyonka ostida
ekish
tuproqda
maqbul harorat kuzatilganda
boshlanib, barcha variantlar uchun ekish muddati va usuli, ekish me‟yori, ekish
chuqurligi va sh.k lar bo„yicha teng sharoit yaratiladi. Bunda, shuningdek, plyonka
turlari, ular olinadigan muddatlar ham aniqlanadi.
G„o„za parvarishda hosil-yig„im terimida mexanizatsiya keng qo„llanilishi
munosabati bilan chigit ekishda, egatlarning to„g„ri va enlamalari oralig„i oddiy
egatlar kengligi bilan bir xil bo„lishi muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu talablarga
amal qilingandagina qo„llanilayotgan mashinalarning yuqori samaradorligiga va
qo„l mehnati sarfini kamaytirishga erishish mumkin.
Buning uchun seyalkalar sinchiklab tayyorlangan, marker esa zarur
kenglikka juda aniq o„rnatilgan bo„lishi zarur. Ekishda qatnashayotgan traktorchi
yuqori malakali bo„lishi darkor.
50
Kultivatsiya, egat va boshqalarning chuqurligini o‘lchash.
G„o„za qator
oralarini uzunasiga yoki ko„ndalangiga o„lchash amallarini o„tkazishda, uning har
xil chuqurligini, egat chuqurligi yoki o„g„it solinadigan chuqurlik samaradorligini
o„rganishda tuproqni yumshatish chuqurligi, egat chuqurligi va kengligi, o„g„it va
boshqa oziq moddalar solishning haqiqiy chuqurligi haqida ma‟lumotlar zarur
bo„ladi. Bunday ma‟lumotlarni chuqurlik o„lchagich asbobidan foydalanish orqali
olish mumkin.
3
(4.2-chizma).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
