O`zbek adabiyoti tarixi XVII-XIX asr adabiyoti


Boborahim Mashrab  hayoti va ijodi



Download 435,95 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/21
Sana20.09.2021
Hajmi435,95 Kb.
#180201
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21
Bog'liq
O`zbek adabiyoti tarixi XVII-XIX asr adabiyoti -2012

 

Boborahim Mashrab  hayoti va ijodi 

                                              R e j a : 

1. 


 

Mashrab hayoti haqida ma`lumot beruvchi manbalar. 

2. 

 

«Qissayi Mashrab»da shoir hayotiga doir voqealarning aks etganligi. 



3. 

 

Mashrabga oid ma`lumotlar aks etgan tazkiralar (Muxammad Bade` 



Maleho Samarqandiy «Muzakkiral-asxob», Abdulmutallib Xojai Fahmiy 

«Majmuai Fahmiy»,Ishoq Bog`istoniy «Tazkirayi qalandaron» va 

boshqalar) 

4. 


 

Mashrab tarjimayi holini tiklashga bo`lgan urinishlar va bu yo`lda 

erishilgan natijalar. 

5. 


 

Mashrab she`riyati: timsollar olami, janrlar xilma-xilligi, san`atkorligi. 



 

     Shoir  Boborahim  Mashrab  hayotiga  doir  shunchalar  ko`p  va  bir-biriga  zid 

ma`lumotlar  ko`pligidan  ularning  aslini  soxta  ma`lumotlardan  ajratish  qiyin. 

Buning boisi xalq o`zi sevgan shoir haqida turli xil rivoyat va afsonalar to`qigani, 

turli  xil  manqaba  va  xalq  kitoblaridagi  ma`lumotlarni  tarixiy  deb  qabul 

qilinganligidandir. 

  Shoir  Mashrab hayoti va ijodini  o`rganish va  uning tarjimayi  holini to`la  tiklash 

uchun  dastlab  o`z  davrida  yaratilgan  manqaba  va  tazkiralarni  o`rganib  chiqish 

lozim bo`ladi. Dastlab  «Devonayi Mashrab» (ayrim manbalarda «Shoh Mashrab») 

nomi  bilan  mashhar  bo`lgan  manqabani  o`rganish  lozim  bo`ladi.  Bu  manbaning 

muallifi  garchi  aniq  bo`lmasa-da,  unda  bayon  qilingan  voqealar  asosan, 

Mashrabning  yaqin  zamondoshlari  va  muhiblari  tomonidan  bayon  qilingani  va 

tasdiqlangani  uchun  shoir  tarjimayi  holini  tiklashda  bu  birlamchi  manba  bo`lishi 

shubhasizdir.  Bundan  tashqari  bevosita  shoirning  hayotligida  yaratilgan  tazkiralar 

borki, bulardan birinchisi Muhammad Bade` maleho Samarqandiyning «Muzakkir 

al-ashob»  asaridir.  Asar  muallifi  Mashrab  bilan  ikki  marta  uchrashganini  va 

dastlabki  uchrashuv  shoirning  «navras»lik  davrida  ekanini  yozadi.  Ushbu 

tazkiradagi  voqealarni  «Qissayi  Mashrab»  voqealari  bilan  solishtirilsa,  shoir 

hayotining  noma`lum  qirralari  ochilishi  mumkin.  Yana  bir  e`tiborli  manbalardan 



 

10 


biri  Abdumutallib  Xojayi  Fahmiyning  «Majmuayi  Fahmiy»  tazkirasi  bo`lib,  bu 

e`tiborli manba bo`lgani uchun ham Fitrat shoir tarjimayi holi voqealarini tiklashda 

unga  bir  necha  bor  murojaat  qilgan.  Tazkiralar  orasida  Mashrabning  bevosita 

shogirdlaridan  biri  Ishoq  Ziyovuddin  Bog`istoniyning  «Tazkirayi  qalandaron» 

asari  bo`lib,  bunda  manqaba  yo`li  bilan  shoir  mashrabga  xos  bir  necha  sifatlar 

ko`rsatilgan  yana  shu  manbadan  ma`lum  bo`lishicha,  «Qissayi  Mashrab»ning 

bizgacha  etib  kelishida  ham  ushbu  muallifning  hissasi  bor.  Shu  ishoradan  kelib 

chiqib  «Qissayi  mashrab»ni  ayrim  olimlar  Ishoq  Bog`istoniyga,  ayrimlari  esa 

Pirmat  Setoriyga  nisbat  berishadi.  Keyinroq  yaratilgan  yana  bir  muhim  manba 

Majzub  Namangoniyning  «Tazkiratu-l-avliyo»  asari  bo`lib,  bunda  Mashrabning 

keyingi  davrlarda  yashagan  shogirdlarining  shohidlariga  tayangan  holda  muallif 

yangi ma`lumotlar beradi. Bundan tashqari ayrim olimlar Mashrab haqidagi tarixiy 

manba  sifatida  Abdushukur  Ziyoning  «Musavvadayi  Abdushukur»  asarini  ham 

ko`rsatadilar. 

Mashrabning  bevosita  hayot  voqealari  aks  etmagan  bo`lsa  ham  u  yashagan 

davr  voqealari  mana  shu  davr  tarixchilari  Sayyid  Hakimxon  to`raning 

«Muntahabu-t-tavorix»,  Mirza  Olim  munshiyning  «Ansobu-s-salotin»  nomli 

asarlarida  ham  aks  etgandir.  Bu tarixiy  manbalarni  ham  «Qissayi  Mashrab»  bilan 

solishtirish natijasida ko`p zarur ilmiy haqiqatlarni anglash mumkin. 

Shoirning  tavallud  vaqti  haqida  turli  xil  fikrlar  mavjud:  Ko`plab  sho`ro 

davrida  tarqalgan  manbalarda,  jumladan,  G`afur  G`ulom,  A.Hayitmetov  va 

A.Abdug`afurov  1640  yilda  tug`ilgan  deb  yozganlar.  Bir  necha  olimlar  Fitrat, 

V.Abdullaev,  M.Zokirov  1657  yilda  tug`ilganini  manbalar  asosida  isbot  qiladilar. 

Tadqiqotchi  Jaloliddin  Yusupov  esa,  1653  yilda  tug`ilgan  degan  xulosani  beradi. 

Mashrabning  tavallud  o`rni  haqida  ham  shunday  bahsli  fikrlar  mavjud  bo`lsa-da, 

prof. Fitrat birlamchi manbalar asosida Andijonda tug`ilganini va 14-15 yoshlarida 

Namanganga  tahsil  uchun  ketganini  yozadi.  Fitrat  boshlagan  birlamchi  manbalar 

asosida  shoir  hayoti  va  ijodini  o`rganish  davom  etmoqda.  Holbuki,  Malehonning 

«Muzakkira-l-ashob»,  Majzubning  «Tazkira  qalandaron»  asarlari  ham  shu  fikrni 

tasdiqlaydi.  Namanganli  olim  I.Abdullaev  so`nggi  maqolalarida  Mashrab 

Namanganda tug`ilgan, degan da`voni takrorlab turibdi. 

Hozirga  qadar  Mashrab  hayotiga  oid  shunday  ma`lumotlar  bor:  Boborahim 

Mulla  Vali  o`g`li  Andijonda  qashshoq  bir  oilada  1657  yilda  tug`ilgan,  15 

yasharlikda  Namanganga  o`tib,  Mulla  Bozor  Oxundning  tarbiyasiga  kirdi.  20-25 

yoshlarida  Samarqandga  keldi,  so`ngra  yana  Namanganga  qaytdi.  Namangandan 

Mulla  Bozor  Oxund  dalolati  bilan  Qashg`arga  borgan.  Ofoq  Xo`jaga  murid 

bo`lgan.  Umuman,  Xitoy  Turkistonida  8-10  yil  o`lkalarni  aylanib,  1691  yilda 

Samarqandga  jo`nagan  va  yana  Buxoroga  qaytib,  so`ngra  Hindiston  safariga 

chiqqan.  Hindistondan  yana  O`rta  Osiyoga  qaytgan  va  Qarshi  shahrida  to`rt  yil 

turgan.  Qarshidan  yana  safarga  chiqqan,  bu  safarning  3-4  yillarida  Balxda 

Mahmudbiy Qatag`on tomonidan 1711 yilda o`ldirilgan (Qarang: Fitrat. Mashrab. 

«Ilmiy  fikr»  majmuasi,  1930.  1-son,  40-57  betlar.  Qayta  nashri:  «Yosh  leninchi» 

gazetasi, 1991, 29 iyun, 2-3 iyul) 



 

11 


Mashrabning asarlari ham asosan bizgacha  manqabaga ko`ra bizga kelgan. 

Bundan  tashqari  «Boqirg`on  kitobi»  kitobi  nomli  majmuada  shoir  she`rlaridan 

namunalar keltirilgan. 

Shu  bilan  birga  quyidagi  tazkira  va  bayozlarda  ham  shoir  she`rlaridan 

namunalar  bor:  Ziyovuddin  Ishoq  Bog`istoniy  «Tazkirayi  qalandaron»  (Pirmat 

Setoriy iltimosi bilan yozilgan), «Kitobi Sadoiy», «majmuayi Xojam Poshsho» va 

boshqalar. 

Yuqorida tilga olingan manbalarda mualliflik masalasi degan muammo ham 

bor.  Chunki  «Qissayi  Mashrab»,  tabiiyki,  Mashrab  tomonidan  yozilmagan. 

Shunday ekan, muallif o`z nomidan ayrim baytlar aytib asarni to`ldirgani bo`lishi 

ehtimoli  ayrim  manbalarda  tilga  olinadi.  Shuningdek,  manqabaning  turli 

nusxalaridagi she`rlar turlicha ko`chirilgani ham bu fikrni isbyuotlab turibdi. Hatto 

manqabada  Mashrabdan  boshqa  taxalluslar  ham  uchraydi,  ba`zi  o`rinlarda  esa, 

boshqa shoirlarning, jumladan, Turdining quyidagi she`rlari: 

      Jism qolibdin nafas tori uzulmasdan burun, 

     Boshingga davri qazo bazmi qurilmasdan burun, 

  Xasta joning (Turdida «javon xon»ning) tark           

                            rahmatidin so`kilmasdan burun, 

 Ey ko`ngul, kasi asosi tan buzulmasdan burun, 

 Oqi abaru kursiyu dindin to`kulmasdan burun 

deb boshlagan 5 bandli musammas to`la holda Turdi majmusida 9 band holida bor. 

«Qissayi Mashrab» tarkibida Ranjiy, Ahmad Qori, Mahvash, Zayrak, Mansur kabi 

shoirlarning asarlari ham borligi ma`lum bo`lmoqda.  

Nechun aylay ayo do`stlarim janonimdin ayrildim  

Tiriklik boyasi ul munisi jonimdin ayrildim  

Mahvash  bibining  she`rlari  ekani  haqidagi  ma`lumot  Majzubning  «Tazkiratush-

avliyo»sida ma`lumot bor. Tabiiyki, Mashrab taxallusli she`rlarning hammasi hali 

uniki emas, ayrim misralari ham shubhali. Ayniqsa, vazn buzilganlari Mashrabniki 

emas.  «Qissa»dagi  eng  ishonchli  she`rlarnigina  o`rganganimizda  Mashrabning 

chindan-da o`ta nozik iste`dod sohibi bo`lganini anglaymiz: 

      To kiydi qizil o`zini zebo qiloyin deb 

      O`t yoqdi jahon mulkina yag`mo qiloyin deb    

deb boshlanadigan g`azali yoki quyidagi mustazodi shoirning shunday yuksak 

iste`dod bilan yozilgan asarlaridan: 

Bul hasta vujudimni mani o`rtadi bir yo`l   


Download 435,95 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish