O‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim

Namuna asosidagi mashq
aniq, toʻgʻri tuzilgan sintaktik qurilmalarni amaliy 
oʻzlashtirishni, ularning ichki bogʻlanishini, mazmunini tushunishni koʻzda tutadi. 

---

30 
Bunday mashqlar ichida analitik mashqlarga, shuningdek, gapni kuzatish va 
eshitish, uni oʻqishga muhim oʻrin beriladi. Namuna asosidagi mashqlarga 
quyidagilar kiradi: 
1. Gap ustida ishlashning eng oddiy, boshlangʻich, shu bilan birga, eng zaruriy 
shakli − 
namuna
ni oʻqish (yozish), intonatsiyasi, ifodaliligi ustida ishlash, gapning 
asosini va mazmunini tushuntirish, baʻzan esa gapni yodda saqlash, yodlash 
hisoblanadi. 
Gapni oʻqish va kuzatish nutq oʻstirishga katta yordam beradi. Gap intonatsiyasi 
ustida ishlash gap mazmunini va bogʻlanishini tushunishga, namunaga qarab, uni 
oʻzlashtirish va yodda saqlashga, gap qurilishini yaxshi tushunishga yordam 
beradi. Bu jarayonda nutqdan gapni intonatsiyaga qarab ajratishga, intonatsion 
tugallanganlikni ifodalashga, darak, soʻroq va his-hayajon gaplarning 
intonatsiyasiga, uyushiq boʻlakli gaplar va bogʻlovchisiz qoʻshma gaplardagi 
sanash ohanggiga, bogʻlangan qoʻshma gap intonatsiyasiga eʻtibor berish kerak. 
2. Savol asosida gap tuzish. 
Bunda berilgan savol javob (gap tuzish) uchun asos 
boʻladi va «namuna» vazifasini bajaradn. Savolda uning asosiy mazmunigina 
emas, balki barcha soʻzlari va sintaktik qurilishining chizmasi ham 
beriladi. 
Masalan: Bolalar bogʻda nima terdilar? (Bolalar bogʻda olma terdilar).
Savollar asta-sekin murakkablashtirib boriladi: bolalar oldin soʻroq soʻz oʻrniga bir 
soʻz qoʻshib gap tuzgan boʻlsalar, keyinroq oʻz soʻzlarini koʻproq qoʻshishga 
majbur boʻladilar: 
Bolalar bogʻda nima qildilar? (Bolalar bogʻda olma terdilar. 
Bolalar bogʻda olma terdilar va uni savatlarga soldilar).
Yoki 
«Bolalar qaerda 
boʻldilar? Ular nima qildilar?» 
(Bolalar bogʻda boʻldilar. Ular olma terdilar va 
savatlarga soldilar
). Sen tipratikan haqida nimalarni bilasan? Nega qushlar