O‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim

6. Ikki-uch sodda gapdan bitta uyushiq boʻlakli sodda gap 
tuzish.
Masalan, 
«Bahorda qaldirgʻochlar issiq mamlakatlarga uchib ketadi», 
«Bahorda laylaklar ham uchib ketadi»
gaplaridan uyushiq boʻlakli 
«Bahorda 

---

32 
qaldirgʻochlar va laylaklar issiq mamlakatlarga uchib ketadi»
gapi tuziladi. 
Ijodiy mashqlar
da oʻquvchilar oʻzlari erkin ravishda gap tuzadilar. Boshlangʻich 
sinflarda ijodiy mashqlarning quyidagi turlaridan foydalaniladi: 
1. Gap tuzish uchun mavzu beriladi, oʻquvchilar shu mavzuga mos gap 
tuzadilar: 
«Quyoshli kunda», «Bizning uy» yoki «Quyon va tipratikan» 
kabi. 
2. Narsa rasmi yoki syujetli rasm beriladi, oʻquvchilar rasm asosida bir yoki bir 
necha gap tuzadilar. 
3. Ikki-uchta «tayanch» soʻz beriladi, oʻquvchilar shu soʻzlarni qatnashtirib gap 
tuzadilar. Tayanch soʻz sifatida bolalarning faol lugʻatiga aylantirish zarur boʻlgan 
soʻzlar olinadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

33 
Xulosa. 
Oʻquvchilarning nutqini bekamu kost, chiroyli va yoqimli, har tomonlama 
talabga javob beradigan darajada shakllantirish uchun o`qituvchining nutqi 
namunali bolishi kerak. Oqituvchi oz nutqiga e`tiborli bolsagina, oquvchidan togʻri 
gapirishni talab qila oladi. Baland ovoz bilan yoki mingʻirlab gapirish sinfda 
osoyishtalikni buzadi va oquvchilarni ham baland ovoz bilan gapirishga orgatadi. 
Agar oqituvchi sokin, adabiy til qoidalariga rioya qilgan holda gapirishni odob 
qilsa, nutqi sodda, bolalar tiliga yaqin, tushunarli, jozibador bolsa, bu sinfda 
oquvchining diqqatini tortadi va mavzu ularga tushunarli boladi. O`quvchining 
darsda diqqat e`tibor bilan otirishi, o`qituvchining oquv materialini tushuntirish va 
anglatish usullariga emas, balki uning nutqini gozal va ta`sirchanligiga kop 
darajada 
bogʻliqdir.So`z 
me`yoriga 
e`tibor 
berilmasa 
suhbatdoshini 
zeriktiradi,hafsalasini pir qiladi.Kop gap qadrsiz bo`lib, sozlovchining ham qadrini 
ketkazadi. Nutqi ravon, aniq, sozga usta insonlar bilan suhbatlashish, kutubxona 
bilan uzviy aloqani mustahkamlanishi bo`lalarimiz nutqini ravon qiladi. Fan va 
madaniyatning taraqqiy etishi, tajribalarning va turmush madaniyatimizning osishi 
natijasida atrofimizda juda ko`p yangiliklar, ulkan qurilishlar, murakkab 
mashinalar, kashfiyotlar vujudga kelmoqda. Bularning barchasi nutqimizga yangi 
soz va iboralarning qo`shilishidan dalolat beradi. Maktabda ilm organish 
jarayonida oquvchi nutqini ostirish, lugʻatini boyitish inson umrining boshqa 
davrlariga nisbatan ancha samarali kechadi, chunki har bir fan bola nutqini 
rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. 
Bolalar nutqini ostirishda nutq jarayonining mazmundorligiga mantiqan 
togʻri va aniqligiga, sodda va sofligiga e`tibor berish lozim. Tegishli nutq 
madaniyatini ta`minlash, oquvchilarga ortiqcha sozlar, siyqasi chiqqan iboralardan 
qutilishda mohirona maslahatlar komagida yordam berish, aytilgan har bir mustaqil 
fikr, mulohaza sozlarning, o`ylab topilgan yangi misollarning sifatliligi uchun 
ragʻbatlantirish maqsadga muvofiqdir.
 
Ma`lumki, ona tili jamiki bilimlarning kaliti, poydеvoridir.Ona tili ta`limiga 
oquv fani emas, balki butun ta`lim tizimini uyushtiruvchi ta`lim jarayoni sifatida 

---

34 
68 qaraladi. Bu jarayon hozirgi kun talabiga javob bеrmasa, boshqa fanlar 
ta`limiga ham putur yеtishi mumkin. Hozirgi kun talabi esa oquv jarayonini 
mukammal isloh qilish, ta`lim samaradorligini muttasil oshirib borishdir. Bunda, 
sozsiz, ta`limning yangi, zamonaviy tеxnologiyasiga suyanish kutilgan natijani 
bеrishi shubhasizdir. Ona tili fani maktabda oquvchining kamol topishida, 
dunyoqarashining osishida, fikrlash darajasining osishida, bilim va mеhnatga 
havasini uyg`otishda, ilmiy tushunchalarini, nutqiy malakalarini shakllantirishda 
muhim ahamiyat kasb etadi. Ona tilidan olib boriladigan barcha mashg`ulotlar 
tizimi shunday qurilishi kеrakki, bu tizim oquvchilarda ona tiliga muhabbat, oz 
yurtiga, xalqiga mеhr, Vataniga chеksiz hurmat va sadoqatni ostirishi lozim. 
Boshlang`ich sinflarda ona tili ta`limi, yuqorida ta`kidlanganiday, bolalarning 
tafakkur qilish faoliyatlarini kеngaytirishga, ularda erkin fikrlay olish, ozgalar 
fikrini anglash, oz fikrini og`zaki va yozma ravishda ravon bayon qila olishga, 
jamiyat a`zolari bilan erkin muloqotda bola olish konikma va malakalarini 
rivojlantirishga xizmat qiladi.