116
KERR JON
–
(17.12.1824 – 18.08.1907)
ingliz fizigi. 1875 yilda
jismlarning optik xossa-
lariga elektr maydonning
ta'siri
hodisasini ochib, bir
qancha jismlarning elek-
trooptik na magnitooptik
xossalarini
tekshirdi.
Magnitning
silliq-
lashtirilgan
uchidan
qaytgan yorug’lik qutb-
lanish
tekisligining
ay-
lanish hodisasini ochdi.
Bir qancha suyuqliklarning
optik anizotropiyasini aniq-
ladi va elektr maydon
ta’sirida vujudga keladigan
o’zgarishlarni o’rgandi va
bu
bilan
moddalarning
optik
xossalari bilan elektr
xossalari orasida bog’-
lanish
mavjudligini
aniqladi. Bu hodisa optik
yopqichlar (Kerr yachey-
kasi)
yasash
imkonini
berdi.
1876
yilda
magnitooptik
effektni
kashf qildi
KERRNING MAGNITOOPTIK EFFEKTI
Magnitooptik
effektlarning
biri
bu
Kerrning
magnitooptik effektidar.
Jism
sirtidan
kaytgan
yoruglik
intensivligi
va
qutblanganligini muhitning magnitlanganligiga ta'siri Kerr ning
magnitooptik effekti deyiladi.
Bu effekt katta magnitlanganlikka
va yuqori darajadagi
yutilish koeffitsientiga ega bo'lgan jismlarda, ya'ni metal
ferromagnetiklardan qaytayotgan yorug'lik kattalik o'lchanadi.
Yorug'lik tushish tekisligiga va qaytaruvchi sirtga bog'liq
ravishda magnitlanganlik vektorining yo'nalishiga qarab
Kerrning magnitooptik effektini uch turga ajratadilar:
1. Qutbiy
2.
Meridional
3. Ekvatorial
Qutbiy effektda magnitlanganlik vektori qaytaruvchi
sirtga perpendikulyar va tushish tekisligiga parallel yo'nalgan
bo'ladi.
Kerrining magnitoortik effekti
a) qutbiy b) meridional v) ekvatorial
Magnitlanganlikning ta'siri qutblanish tekisligining aylanishiga va chiziqli
qutblangan magnetik sirtidan qaytayotgan yorug'likka elliptiklik paydo bo'lishiga olib
keladi. Kerrning meridional effekti analogli qutblanishini xarakterlaydi.
Bunda
magnitlanish vektori magnetik qaytaruvchi sirtga va yoruglikning tushish tekisligiga
parallel bo'ladi. ( 5 - rasm - b)
Agar tushayotgan chiziqli autblangan yorug'lik qutblanish tekisligi tushish tekisligi
bilan burchak hosil qilsa (0
0
dan 90
0
gacha) unda ikkala effekt ham qaytgan yorug'lik
intensivligining o'zgarishi magnitlanish bo'yicha chiziqli namoyon bo'ladi.
Kerrning ekvatorial magnitooptik effekti, magnitlanganlik vektori tushish
tekisligiga perpendikulyar va qaytarish sirtiga parallel bo'lganda hosil bo'ladi. (5-rasm v).
Magnitlangan muhitda qaytgan chiziqli qutblangan yorug'lik fazaviy siljish va
intensivligining o'zgarishida namoyon bo'ladi.
117
Kerrning ekvatorial
effektida
fazoviy
va
amplitudaviy
o'zgarishlar
magnitlanganlikka bog'liq bo'lgan qaytgan yorug'liklar chiziqli bo'ldi.
Bu esa bizga ekvatorial magnitlangan oynalarni
optik qurilmalarda mustaqil
bo'lmagan element sifatida ishlatishimiz mumkin.
Agar magnitlanganlik vektori ekvatorialdan meredional holatga o'tadigan bo'lsa
unda yo'nalishli (orientatsion) magnitooptik effekt kuzatiladi.
Bu effekt magnit kristallarni xususiyati va strukturasini o'rganishda qo'llaniladi.
Umuman olganda Kerr effekti boshqa magnitooptik effektlar bilan juda ham yaqin
bog'liqdir.
Oddiy hollarda doimiy magnit maydonida joylashgan izotrop muhitlarni
antisimmetrik tenzorlar xususiyatlari ifodalaydi, dielektrik singldiruvchanlik E
ik
va
magnit krituvchanlik M
ik
xususiyatlari oydinlashtiradi.
0
0
0
0
0
E
E
ieM
ieM
E
Eik
,
o
M
i
M
i
M
Mik
0
0
0
0
1
1
,
Bunda M va M
1
lar - kompleks magnitooptik parametrlar.
To'liq fenomenologik Kerrning magnitooptik effektini
Maksvell tenglamasi
asosida tushuntirish mumkin. Muhitning magnitlanganligii uning optik xususiyatlariga
ta'sirini mikroskopik mexanizmlar indentifikatsiyasi tushuntiradi va kvantomexanik
o'tishlar hodisasiga to'liq rioya qiladi. Kvantomexanik o'tishlar magnetikni elektron va
zamonaviy to'lqin funksiyasi va energetik strukturasini maydon bilan o'zaro ta'sirini
hisobga oladi.
Kerrning magnitooptik effekti ferremagnetiklarning domen strukturasi va
ferromagnetik metallar elektron strukturasini tadqiq etishda keng qo'llaniladi.
Magnit maydonida joylangan jismlar optik xususiyatlarini o'zgarishini
o'rganadigan fizika bo'limi - magnitooptika deb yuritilidi.
Magnitooptika hodisalarning
ko'pgina qismi, atom energiya sathlari bo'linishiga (ajralishga) bog'liq. Bu bo'linish esa
Zeeman effektida yaqqol namoyon bo'ladi. Boshqa magnitooptik effektlar Zeeman
effektining xususiy xoli bo'lib, hisoblanadi va dispersiyaga ega bo'lgan muhitda,
qutblangan yorug'likning tarqalish qonunlariga, va Zeeman optik o'tishlaridagi qutblanish
asoslariga bog'liq bo'ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
