O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti ishlab chiqarishda boshqaruv fakulteti

2.2 O’zbekistonda pul taklifi tahlili

Iqtisodiyotni barqarorlashtirish uchun pul taklifidagi o'zgarishlardan foydalanish.

Rivojlanib borayotgan iqtisodiyotda vaqt o'tishi bilan ortib boradigan pul ta'minoti iqtisodiyotga barqarorlashtiruvchi ta'sir ko'rsatishi mumkin. Haqiqiy ishlab chiqarishning o'sishi (ya'ni YaIM) pulga bo'lgan talabni oshiradi va pul massasi doimiy ravishda ushlab turilsa, nominal foiz stavkasini oshiradi.

Boshqa tomondan, agar pul taklifi pulga bo'lgan talab bilan tandemda ko'payib ketsa, Fed nominal foiz stavkalarini va tegishli miqdorlarni (inflyatsiyani) barqarorlashtirishga yordam berishi mumkin.

Bunda ishlab chiqarishni ko'payishi emas, balki narxlarning oshishi natijasida yuzaga kelgan talabning o'sishiga javoban pul massasini ko'paytirish maqsadga muvofiq emas, chunki bu inflyatsiya muammosini barqarorlashtiruvchi ta'sir ko'rsatmasdan, kuchaytirishi mumkin.

Naqd pul muomalasini qisqartirish choralari belgilanmoqda.

Bu haqda O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri o‘rinbosari J.Qo‘chqorov, Markaziy bank Raisi M.Nurmuratov hamda Moliya vaziri T.Ishmetov tomonidan bugun imzolangan qo‘shma xatda tegishli idora va tashkilotlar va tijorat banklari bajarishi lozim bo‘lgan qator vazifalar belgilangan. Xususan:

Tijorat banklari:

• 
  ­­­­­­­­mijozlarga masofadan turib bank xizmatlari ko‘rsatishni kengaytirish;
  
• 
  barcha turdagi korxona va tashkilotlar, shu jumladan byudjet tashkilotlari xodimlarining oylik ish haqlarini to‘liq bank kartalari orqali to‘lanishini tashkil etish;
  
• 
  bankomatlarning uzluksiz ishlashini ta’minlash hamda ularni, jumladan dehqon bozorlari hududlaridagi bankomatlarni doimiy ravishda nakd pullar bilan to‘ldirib borish choralarni ko‘rish.
  

Markaziy bankning xududiy Bosh boshqarmalari:

• 
  ishchi-xodimlariga bank kartalari ochilgan Ichki ishlar vazirligi, Mudofaa vazirligi, Milliy gvardiya tizimidagi tashkilotlarning ish haqi to‘lovlarini to‘liq bank kartalari orqali to‘lash choralarini ko‘rish.
  

Xalq banki va Byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi:

• 
  pensiya to‘lovlarini ustuvor ravishda bank kartalari orqali to‘lash, buni eng avvalo joriy yil may oyidan boshlab Toshkent, Nukus shaharlari va viloyatlar markazlarida to‘liq joriy etish;
  
• 
  keyingi oylardan boshlab barcha xududlarda pensiya to‘lovlarini ustuvor ravishda bank kartalari orqali to‘lanishini ta’minlash;
  
• 
  Xalq banki tomonidan Pensiya jamg‘armasining xududiy bo‘limlaridan tegishli ma’lumotlarni olgan holda, pensionerlarga bank kartalarini ochish;
  
• 
  bank xodimlari tomonidan navbatdagi pensiya to‘lovlarini tarqatish jarayonida pensionerlarga bank kartalarini barcha sanitar talablarga rioya qilgan holda, ularning yashash manzillari bo‘yicha yetkazib berish;
  
• 
  karta egasining xohishiga ko‘ra, kartadagi mablag‘larni naqdlashtirib berish;
  
• 
  bosqichma-bosqich barcha mahalla fuqarolar yig‘inlari binolari oldida banknomatlarni joylashtirish ishlarini tashkil etish;
  

Xalq ta’limi vazirligi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Sog‘liqni saqlash vazirligi va byudjetdan mablag‘ oluvchi boshqa barcha vazirliklar (shu jumladan, ular tizimidagi korxona va tashkilotlar) hamda Moliya vazirligi G‘aznachiligi:

• 
  barcha byudjet tizimi korxona va tashkilotlari xodimlarining ish haqi to‘lovlarini to‘liq bank kartalariga o‘tkazish orqali to‘lashni tashkil etish;
  
• 
  bank kartasi ochilmagan xodimlarga 10 kun muddat ichida to‘liq bank kartalarini ochib berilishini ta’minlash, bunda, yangi ochilgan bank kartalari banklar tomonidan tegishli korxona va tashkilotlarga barcha sanitar talablarga rioya kilgan holda yetkazib berilishini ta’minlash;
  

Davlat Soliq qo‘mitasi va uning joylardagi bo‘linmalariga:

• 
  savdo nuqtalarini barcha turdagi (“Uzkard” va “Xumo”) to‘lov terminallari bilan ta’minlanganligini hamda ularning uzluksiz ishlashini qattiq nazoratga olish vazifasi yuklatiladi.⁶