Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа'lim vаzirligi fаrgʼonа politexnikа instituti

Botanik va biologik tavsifi. Javdar (Secale cereale) ning ko'p yillik va bir yillik, yovvoyi hamda madaniy turlari mavjud.
Ildiz tizimi - popuk, murtak hamda bo'g'in ildizlaridan iborat. Murtak ildizlari soni ko'pincha 3-4 ta. Unib chiqishdan tuplanishgacha murtak ildizlar o'rtacha sutkasiga 2,5 sm, boshoqlashdan gullashgacha 1sm o'sadi. Bitta o'simlikda ildizlarning umumiy uzunligi 600 km yetadi hamda 2-3 m chuqurlikka kirib boradi.



1 2 3
Donli ekinlarning ildizlari:
1 - javdar; 2 - bug’doy; 3 - makkajo’xori.


Poyasi - poxolpoya, 5-7 bo'g'indan iborat. O'simlikning bo'yi 80-180 sm.
Barglari - oddiy, eni 3-20 mm, uzunligi 60-300 mm.
To‘pguli - boshoq, uzunligi 7-14 sm, ayrimlarida 23 sm ga yetadi



Javdar o’simligi poyasi, bargi va to’pgulining ko’rinishi.


Mevasi. Don ekinlarining mevasi doncha. Yalang'och donli bug'doy va javdarda gul qobig'i dondan oson ajraladi. Donning endospermi oziqa moddalardan iborat (5-rasm). Endospermning bevosita don ostida joylashgan qismi aleyron qavati deyiladi va oqsilga boy. Endospermning qolgan qismi kraxmal donachalaridan iborat bo'lib, murtakning asosida joylashgan. Murtak qalqoncha, boshlang'ich burglar bilan o'ralgan kurtakcha, dastlabki poya va ildizchalardan iborat. Murtak bug'doy, arpa, javdarda don vaznining 1,5-2,5%, sulida 2-3,5%, makkajo'xorida 10-14% ini tashkil qiladi.

1 2 3
Turli xil donlarning ko’rinishi:
1- suli; 2 – makkajo’xori; 3 – bug’doy.



Donli ekinlar donining tuzilishi:
apex – tukchali po’st qismi; hull – po’sti; bran - endospermning aleyron qavati; endosperm – endosperm; germ – murtak

2. 
   Javdar o’simligining rivojlanish qonuniyatlari.