BOLALAR ADABIYOTI VA IFODALI O’QISH
FANIDAN O’QUV DASTURI
Tuzuvchi: Toshkent pedagogika kolleji o'qituvchisi
Abduvaxobova Feruza Baxtiyorovna
Taqrizchilar: Nizomiy nomidagi TDPUning Boshlang’ich ta'lim kafedrasi katta o'qituvchisi:
P.B. O’tapulatovich
Toshkent shahar Yunusobod tumani 366– MTM mudirasi: Rizayeva Xusniya Ubayevna
Fan dasturi O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarini Axborot-metodik ta’minlash
xizmati huzuridagi “O‘quv-metodik birlashmalari”ning 2017 yil ” 31”yiundagi 3-sonli yig‘ilish
bayonnomasi hamda Oliy va o‘rta maxsus, kasb-hunar tayyorlov yo‘nalishlari bo‘yicha
Muvofiqlashtiruvchi kengashning 2017 yil “18” avgustdagi 4-sonli majlis bayoni bilan
ma’qullangan.
Kirish
Bolalar adabiyoti asosida yoshlarni ma’naviy yetuk, axloqli, g’oyaviy yetuk e’tiqodli,
izlanuvchan milliy qadriyatlar va an’analar davom ettiruvchi kitobxon va mutaxassis qilib
tarbiyalashdan iboratdir ekanligi haqida ma’lumotga egamiz. Demak o’quvchiga badiiy asarning
g’oyaviy badiiy jihatidan baholay olishni, o’zbek tilining go’zalligini his eta olishni, asarni
ifodali o’qib tahlil qila olishni, o’rganayotgan asarning ahamiyatini tushunishni, asar
qahramonlari haqida mustaqil fikrlay olishni, qahramonlarning xatti-harakatlarini baholay olishni
o’rganish haqida yetarli ma’lumotga ega bo’lishlari uchun ‘’ Bolalar adabiyoti va ifodali o’qish
‘’ fanini o’qitish muhim ahamiyatga ega.
II. O’quv fanining maqsad va vazifalari
Fanning maqsadi: O’quvchilarga bolalar ijodkorlarining ijodiy yo’lini ,ijodidagi she’rlarini,
hikoyalarini , asarlarini va ertaklarini tahlil qilishni va ifodali o’qishni o’rgatish
O’quv fanining vazifalari:
-O’quvchilarni bolalar adabiyoti va xalq ozaki ijodining o’ziga xos xususiyatlari, uning
taraqqiyot bosqichlari bilan tanishtirish;
-maktabgacha ta’lim yo’nalishi o’quvchilariga o’zbek bolalar adabiyoti namoyondalari va
ularning ijodi haqida yetarli bilim berish;
-bolalar adabiyotining paydo bo’lishi, bolalar adabiyotining boshqa fanlar bilan bog'liqligi
haqida tushuncha berish;
-o'quvchilarni xalq ozaki ijodi namunalarini tahlil eta olishga o’rgatish, shuningdek, ularni
yuksak axloqiylik, ruhiy barkamollik, insoniy qadriyatlarga sodiqlik, ma’naviy merosga
muhabbat ruhida tarbiyalash.
III. O’quv fanining o’zlashtirish natijasiga qo’yiladigan talablar
''Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablari’’ va ‘’Bolajon’’ tayanch
dasturida berilgan vazifalar asosida turli yosh guruhlarda bolalarni xalq og’zaki
ijodi janrlari bilan tanishtirish, o'zbek bolalar kitobxonligini , o'zbek bolalar
adabiyotini bosqichini, rus bolalar adabiyoti va jahon bolalar adabiyotini bilim
berish metodlarini o’rgatishni;
o'rganilayotgan asardagi yozuvchi yoki shoirning maqsadi, asarning bosh g'oyasi,
timsollariga xos xususiyatlarini;
asar matnini sharhlashni, qismlarga bo’lib reja tuzishni, timsollarga tavsifnoma bera
olishni, topib o’qish, tanlab o’qish, sharxlab o’qish turlaridan foydalana olishni;
ifodali o'qish , qayta hikoya qilish;
- o’rganilayotgan asar qaysi yoshdagi bolaga mo’ljallanganligini, qanday tarbiyaviy ahamiyatga
ega ekanligini mustaqil aniqlay olish;
- fanni o'tish jarayonida yangi pedagogik , innovatsion va axborot texnologiyalaridan keng
foydalaniishni bilishi
- bolalarga mo’ljallangan asarlarning o’ziga xos xususiyatlari, g’oyaviy- estetik qimmati,
tarbiyaviy maqsadi bilan tanishtirish va shu asarlarni mustaqil tushunib olish;
- bolalar uchun yaratilgan eng yaxshi asarlar haqidagi ma'lumotlarni kengaytirib barcha yoshdagi
bolalarga mo'ljallangan asarlar ustida ishlay olish;
-bolalar uchun yozilgan asarlarni mustaqil tahlil qilish, uning axloqiy, estetik tarbiya berishdagi
o'rnini aniqlay olish, kitoblarga annotatsiyalar yoza olish;
- xalq og'zaki ijodining rang- barang janrlaridan to'g'ri va asosli foydalana olish, o'zbekona
axloqiy sifatlarini singdira olish, ravon fikrlay olishni, mustaqil bajarish ko'nikmasiga ega
bo'lishi kerak.
IV. Namunaviy mavzular rejasi
Namunaviy mavzular rejasida mazkur fanni o’rganishga ajratilgan umumiy soatlarning o’quv
dasturidagi mavzular bo’yicha taqsimlanishi va fanning mazmuni keltirilgan.
Fanning mavzuviy taqsimlanishi
№
Fanning mavzulari nomi
Umumiy yuklama soat
H
am
m
as
i
Darslar turi b’yicha soatlar taqsimoti
(Auditoriya yuklamalari)
M
us
ta
qi
l
is
h
Ja
m
i
N
az
ar
iy
(m
a'r
uz
a)
A
m
al
iy
L
abor
at
or
iya
is
hi
S
еm
ina
r
K
ur
s
loyi
xa
si
I-Bo'lim. Kirish.
14
10
6
2
2
4
1
Bolalar adabiyoti fani hamda uning
maqsad va vazifalari
2
2
2
2
Maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalar
kitobxonligi
2
2
2
3
Maktabgacha ta’lim muassasalarida va
oilada xalq ozaki ijodi janrlari bilan
tanishtirish
4
2
1
1
2
4.
O’zbek xalq ertaklari. Ertak va uning
mavzu jixatdan turlari
6
4
1
1
2
2
2-bo'lim. X-XVII asr bolalar
kitobxonligi
6
4
2
1
1
2
5
O’zbek bolalar adabiyoti tarixi.
Alisher
Navoiiyning
bolalarga
mo’ljallangan
hikoyalari
bilan
tanishtirish.
6
4
2
1
1
2
3-bo’lim. XVII-XIX asr
o’rtalarigacha bo’lgan davrdagi
o’zbek bolalar adabiyoti
4
2
1
1
2
6
M.Sh.Gulhaniyning
masallar
bilan
tanishtirish
4
2
1
1
2
4-bo’lim. O’zbek bolalar adabiyoti
taraqqiyot bosqichi
34
26
18
4
4
8
7
MTMda va oilada Adham Rahmat
she’rlari bilan tanishtirish
2
2
1
1
8
Zafar Diyorning ijodiy faoliyati.
2
2
2
9
Shukur Sa’dulla bolalar shoiri
4
2
2
2
10
Xudoyberdi
Tўxtaboyev
-
mashhur
qissanafis
2
2
1
1
11
MTMda Farhod Musajon hikoyalari bilan
tanishtirish .
4
2
1
1
2
12
MTM da Latif Mahmudov hikoyalari
bilan tanishtirish.
2
2
1
1
13.
MTMda
va
oilada
Yo’ldosh
Sulaymonning ijodi bilan tanishish.
2
2
2
14.
Ergash Raimov ijodiy yo’li.
2
2
1
1
15.
MTMda va oilada shoir Tursunboy
Adashboyev she’rlari bilan tanishtirish.
4
2
2
2
16.
МТМda va oilada shoir Habib Rahmat
she’rlari bilan tanishtirish.
2
2
2
17.
MTMda va oilada Anvar Obidjonning
she’rlari bilan tanishtirish
4
2
1
1
2
18
Kavsar Turdiyeva bolalar uchun atalgan
she’rlarining tahlili.
2
2
1
1
19.
MTM da Hakim Nazir qissalari bilan
tanishtirish.
2
2
1
1
5-bo'lim. Rus bolalar adabiyoti.
6
4
2
2
2
20
A.S.Pushkin ijodiy yo'li.
4
2
1
1
2
21
K.I.Chukovskiy ijodiy yo'li
2
2
1
1
6-bo'lim. Jahon bolalar adabiyoti
10
6
3
2
1
4
22
Chet el xalq ertaklari. Sharl Perro
ijodi.
4
2
1
1
2
23
Aka-uka Grimm ertaklari.
2
2
1
1
24
Xans Kristian Andersen ijodi.
4
2
1
1
2
II--bob. Kirish.
13
8
4
2
2
3
25
Ifodali o'qishning o'ziga xos xususiyatlari
6
4
2
1
1
2
26
Ijodiy hikoya yozish va she’riy asarlarni
ifodali o'qish.
4
2
1
1
27
Badiiy asarlarni sahnalashtirish. Teatr
turlari
3
2
1
1
1
JAMI:
85
60
36
12
12
25
V. O'quv fani mavzularining mazmuni
I-Bo'lim. Kirish.
1-mavzu: Bolalar adabiyoti fani hamda uning maqsad va vazifalari
Nazariy mashg'ulot: O'zbеk bolalar adabiyoti - umum adabiyotning tarkibiy qismi
ekanligi.Bolalar adabiyotining o`ziga xos tomonlari kattalar adabiyotidan farqi. Bolalar
adabiyotining tarbiyaviy xususiyati va maqsad va vazifalari. O’zbеk bolalar adabiyotining
boshqa fanlar bilan aloqasi. Bu adabiyotning pеdagogika va psixologiya fanlari bilan mustahkam
bog`liqligi.
2- mavzu: Maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalar kitobxonligi
Nazariy mashg’ulot: Bolalar kitobxonligi va uning turlari.Maktabgacha tarbiya yoshidagi
bolalarga tavsiya etiladigan asarlar. Kichik maktab yoshidagi bolalar kitobxonligi. O`rta va katta
yoshdagi bolalar kitobxonligi. Bu yoshdagi bolalarga kitorblar tavsiya etishda ota-onalar va
o`qituvchilarning vazifalari.
3- mavzu: Maktabgacha ta’lm muassasasida va oilada xalq ozaki ijodi janrlari bilan
tanishtirish
Nazariy mashg’ulot: Xalq og’zaki ijodi va ijodidagi janrlar: maqollar, topishmoqlar, tez
aytishlar, ertaklar bilan tanishtirish. Bolalar kitobxonligi haqida ma’lumot berish.
Amaliy mashg'ulot: Qo’shiqlar turlari. Maqollar, tez aytish ularning g'oyasi, xususiyatlari.
Bu asarlarning tarbiyaviy ahamiyati. O’z shahrida, qishlog’ida, oilasida sevib o’qiladigan xalq
og’zaki ijodi matnini o’qish va yod olish
4-mavzu: O’zbek xalq ertaklari. Ertak va uning mavzu jixatdan turlari
Nazariy mashg’ulot: Bolalar ertaklari. Ertaklar – xalq og`zaki poetik ijodidagi eng boy va
rang-barang janrlardan biri ekanligi. Ertaklarning tarbiyaviy ahamiyati.Xalq ertaklari o’z
xususiyatlariga ko’ra bir necha turga bo’linadi.
Bu yoshdagi bolalarga tavsiya etilaladigan ertaklarning asosiy oyalarida: tўrisўzlik, halollik,
birovlarni aldamaslik kabi oyalar ifodalangan.
Amaliy mashg'ulot: Maktabgacha ta’lim muassasasida xalq og'zaki ijodini o’rganish. ''Zumrad
va Qimmat'', “Ur to’qmoq”, “Ochil dasturxon”, “Chivinboy”, “Qumursqa” va boshaqalarni
o’qish.
Seminar mashg'ulot: Ertak va uning mavzu jixatdan turlari.
2-bo’lim. X-XVII asr bolalar kitobxonligi
5-mavzu: O’zbek bolalar adabiyoti tarixi.
Alisher Navoiiyning bolalarga mўlj
allangan hikoyalari bilan tanishtirish.
Nazariy mashg'ulot: Hozirgi zamon o`zbek bolalar adabiyot va uning tarixi. O`zbek bolalar
adabiyotining tarixiy taraqqiyoti. Bu adabiyotning maydoniga kelishda xalq og`zaki ijodining
barakali ta'siri, qadimgi maktab va darsliklar. O`zbek xalq mutaffakirlarining ijodida ilm
ma'rifatning targ`ib qilinishi. A. Navoiyning qisqacha tarjimai holi. Alisher Navoiiyning
bolalarga mo’ljallangan hikoyalari bilan tanishish.
Amaliy mashg'ulot: Hamsa asaridagi dostonlaridan tarbiyaga oid boblarini o’rganish.
Navoiyning axloq va odob mavzusidagi ruboiylarini yod olish.
Seminar mashg'ulot: “Sher bilan Durroj”, “Hotamiy toyi”, “Kabutar” hikoyalarining ustida
ishlash.
3-bo’lim: XVII-XIX asr o’rtalarigacha bo’lgan davrdagi o’zbek bolalar adabiyoti
6-mavzu: M.Sh.Gulxaniyning masallari bilan tanishtirish .
Nazariy mashg'ulot: Gulxaniyning qisqacha tarjimai holi. «Zarbulmasal»ning mavzusi.
‘'Maymun bilan Najjor’', ''Tuya bilan Bo'taloq'' va ''Toshbaqa bilan chayon'' masallarini
o'rganish.
Amaliy mashg`ulot. M. Sh. Gulxaniyning “Zarbulmasal” asaridagi hikoya va masallarni
ifodali o’qish, tahlil qilish. Gulxaniyning “Zarbulmasal” asaridagi xalq maqollarini hikmatli
so’zlarini yozib tahlil qilish va izohli lug'at tuzish.
4-bo’lim. O’zbek bolalar adabiyoti taraqqiyot bosqichi
7-mavzu: MTMda va oilada Adham Rahmat she’rlari bilan tanishtirish
Nazariy mashg'ulot: Adham Rahmatning qisqacha tarjimai holi. A.Rahmatning pedagogik
faoliyati bolalar ruhiyatiga mosligi. Ularning tarbiyaviy ahamiyati.
Amaliy mashg'ulot: “Ayiqcham”, “Keling qushlar” she’rlarini ifodali o’qish va yod olish.
8- mavzu: Zafar Diyorning ijodiy faoliyati.
Nazariy mashg'ulot: Z.Diyorning qisqacha tarjimai holi. She’rlarining kichik bolalarga
mosligi. Asarlarining tarbiyaviiy ahamiyati. “Kapalak”, “Binafsha”, “To’p” she’rlarining
bolalar ruhiyatiga mosligi. Z.Diyorning she'rlarini yod olish, ertaklari haqida so’zlash va tahlil
qilish.
9- mavzu: Shukur Sa’dulla bolalar shoiri.
Nazariy mashg'ulot: Shoirning qisqacha tarjimai holi. Sh.Sa'dullaning ijodida kichik
bolalarga bag`ishlangan quvnoq she'rlar. She'r va qo`shiqlari bolalarning quvnoq o`yinlari
zavqi, shavqi shirali tilda jonli talqin etilishi. Sh.Sadullaning hikoyalarining bolalar
tomonidan sevib o`qilishi.
10-mavzu: Xudoyberdi Tўxtaboyev- mashhur qissanafis
Nazariy mashg'ulot: Xudoyberdi To’xtaboyev katta-yu kichik bolalarning suyukli adibi.
Adibning qisqacha tarjimai holi. Yozuvchining jajji hikoyalari. Adibning yirik asarlarini
yuzaga kelishi. ''Nihollar nolasi'' hikoyasining bolalalarga xos tarbiyaviy ahamiyati.
Amaliy mashg'ulot: ''Nihollar nolasi'' hikoyasini o’qib, tahlil qilish.
11-mavzu: MTMda Farhod Musajon hikoyalari bilan tanishtirish .
Nazariy mashg'ulot: Adibning qisqacha tarjimai holi. F. Musajonning kichik bolalarga
baishlagan jajji hikoyalari. Adibning piessalari. “Sova”, “To’lab ber” hikoyalarini ifodali o’qish
va tahlil qilish.
Seminar mashg'ulot:”Tekin tomosha” to’plamidagi hikoyalardan foydalanib parcha
sahnalashtirish
12-mavzu: MTM da Latif Mahmudov hikoyalari bilan tanishtirish.
Nazariy mashg'ulot: Shoirning qisqacha tarjimai holi. Adibning hikoya, qissa va
drammalarida qahramonlarining axloqiy pokliklari, haloliklari, yaxshi va namunali o`qishga
intilishlari. Latif Maxmudning «Cho`qqidagi lola», «Ikki do`st», «Chinor», «Sadoqat», «Jasur
bolalar», «Nok» hikoyalarini ifodali ўqish, tahlil qilish.G`oyaviy mavzusi. «Ali bilan Vali»
pyessasini rollarga bo’lib ifodali o’qish, asarning g`oyasi, ishyoqmas dangasi, to`palonchi bu
ikki o`rtoqning kechinmalari haqida suhbat uyushtirish.
Amaliy mashg’ulot: “Nok” hikoyasini o’qib, tahlil qilish.
13-mavzu: MTMda va oilada Yo’ldosh Sulaymonning ijodi bilan tanishish.
Nazariy mashg'ulot: Shoirning qisqacha tarjimai holi. Adibning hikoya, qissa va
drammalarida qahramonlarining axloqiy pokliklari, haloliklari, yaxshi va namunali o`qishga
intilishlari. Uning “Vatan nedir”, “O’zbekiston bayrog’i”, “Kuz” she’rlarini ifodali o’qish va
tahlil qilish.
14- mavzu: Ergash Raimov ijodiy yo’li.
Nazariy mashg'ulot: Butun hayoti va ijodini bolalar uchun she'r, qo’shiq, hikoya, doston,
drama, qissa va romanlar yozishga bag'ishlagan iste'dodli qalamkash haqida qisqacha
ma’lumot. Adibning “ Qushchalar’', '' Olaqarg'a'', '' Qizcha'' o’qish, tahlil qilish. G'oyaviy
mavzusi, rollarga kirib ifodali o’qish.
Seminar mashg'ulot: “ Qushchalar’', '' Olaqarg'a'', '' Qizcha'' o‘qish, tahlil qilish.
15-mavzu: MTMda va oilada shoir Tursunboy Adashboyev she’rlari bilan tanishtirish.
Nazariy mashg'ulot: Shoirning qisqacha tarjimai holi. T.Adashboyevning «Nasibaning
olmasi», «Biz sayohatchilar», «Sovg`a», «Sichqonning orzusi» kitoblari. MTM bolalari uchun
yozgan she’rlarining tarbiyaviy ahamiyati.
16-mavzu: МТМda va oilada shoir Habib Rahmat she’rlari bilan tanishtirish.
Nazariy mashg'ulot: Shoirning qisqacha tarjimai holi. “Dil so’zlari”, “Har dalaning”,
“Buloq” she’rlarining bolalar ruhiyatiga mosligi.
17-mavzu: MTMda va oilada Anvar Obidjonning she’rlari bilan tanishtirish
Nazariy mashg'ulot: Shoirning qisqacha tarjimai holi. Adib istedodli bolalar shoiri,
drammaturgi. Uning «Masqaraboz bola», «Baxromning hikoyalari», «Daxshatli meshpolvon»,
«Obidjon uning do`stlari», «Qo`ng`iroqli yolg`onchi» kitoblari.
Seminar mashg'ulot: A.Obidjonning «Paxta», «Uzum», «Bodring» she'rlarini kichik
yoshdagi bolalarga mosligi.
Mustaqil ish.“Anvar Obidjon-mutoyiba va hajv ustasi” mavzusida referat yozish.
18-mavzu: Kavsar Turdiyeva bolalar uchun atalgan she’rlarining tahlili.
Nazariy mashg'ulot: Shoiraning qisqacha tarjimai holi. Muallif she'rlarining ma'naviy-
axloqiy yuki, tasviriyligi, musiqiyligi , bolalarga atalgan she'rlarining mavzu jihatdan ularda
vatanparvarlik, mehnat, tabiat, maktabgacha ta'lim muassasasi va maktab, ota-onaga
munosabat, do’stlik, sog'lom turmush tarzi va boshqa mavzular aks ettirilishi.
Seminar mashg'ulot: “Alpomishni o’qib”, “Telefonda suhbat”, “Tezroq kelsin oyimiz”,
“Bo’ling harfga hurmatda” she’rlarini yod olib, tahlil qilish.
19-mavzu: MTM da Hakim Nazir qissalari bilan tanishtirish.
Nazariy mashg'ulot: Shoirning qisqacha tarjimai holi. Sevimli yozuvchimizning ijod yo’liga
sinchiklab nazar tashlasak, uning dastlabki ijodiy izlanishlari hikoyachilikdan boshlanganini
ko’ramiz. “Yonar daryo” qissasini ifodali ўqish va tahlil qilish.
Amaliy mashg'ulot: “Yonar daryo” qissasini ifodali o’qish va tahlil qilish.
5-bo’lim. Rus bolalar adabiyoti.
20-mavzu: A.S.Pushkin ijodiy yo’li.
Nazariy mashg'ulot: Shoirning qisqacha tarjimai holi. Pushkin ertaklarining bolalar
kitobxonligida katta ro’l o`ynashi “Pop va uning xizmatkori Balda haqida ertak”, «Shox
Saltan va uning azamat o`g`li knyaz Gvidon» haqida ertaklarining g`oyaviy-badiiy
xususiyatlari bilan ajralib turishi. Ertaklar zaminida insoniylik, to`g`rilik, halol va poklik
yotganligi.
Seminar mashg'ulot: A.S. Pushkin-mashhur rus ertakchisi. Ertaklarining mavzusi
qiziqarliligi va tarbiyaviy ahamiyati.
21-mavzu: K.I.Chukovskiy ijodiy yo’li.
Nazariy mashg'ulot: Shoirning qisqacha tarjimai holi. «Doktor Voyjonim» asari bir
umr bolalarga shodlik quvonch bag`ishlab kelayotganligi. «Doktor Voyjonim», «Yuvin
dumbog`im» asarlarini ifodali o`qish va tahlil qilish hamda tarbiyaviy ahamiyatini aniqlash.
Seminar mashg'ulot: Chukovskiyning ijod-mahorat maktabi. «Yuvin dumbog`im»,
«Suvarakxon», «Pasha – xarxasha», «Barmalel», «Telefon», «O`g`irlangan quyosh»
asarlarida bolalik olamining o`ziga xos xususiyatlarining aks ettirilishi.
6-bo’lim Jаxоn bolalar adabiyoti
22-мavzu: Chet el xalq ertaklari. Sharl Perro ijodi.
Nazariy mashg’ulot: Adibning qisqacha tarjimai holi. Perroning badiiy ertak asoschisi
sifatida mashhurligi. «Qizil qalpoqcha », «Etik kiygan mushuk », “Uyqudagi malika” asarlari
bilan jahonga tanilganligi.
Amaliy mashg’ulot :« Qizil qalpoqcha » ertagidan sahna ko’rinishini tashkillashtirish.
6-bo’lim. Jahon bolalar adabiyoti
22-mavzu: Chet el xalq ertaklari .Sharl Perro ijodi.
Nazriy mashg'ulot: Adibningning qisqacha tarjimai holi. Perroning badiiy ertak asoschisi
sifatida mashhurligi. «Qizil qalpoqcha», «Etik kiygan mushuk», “Uyqudagi malika” asarlari
bilan jahonga tanilganligi. Perro qahramonlari o`z mexnatsevarliklari, bilimdonliklari,
saxiyliklari bilan ajralib turishlari.
Amaliy mashg`ulot: «Qizil qalpoqcha» ertagidan sahna ko`rinishini tashkillashtirish..
Do'stlaringiz bilan baham: |