O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

Alderferning mavjudlik, aloqa va о‘sish nazariyasi.
Alderferning fikricha insonning ehtiyojlari alohida guruhlarga ajratilishi mumkin. Ammo Masloudan farqli ravishda ehtiyojlar guruhi faqat uchtadir:
mavjudlik ehtiyoji;
aloqa ehtiyoji;
о‘sish ehtiyoji.
Bu guruhlar Maslou nazariyasidagi kabi iyerarxik joylashgan. Biroq, ularda bitta sezilarli farq mavjud. Maslouda ehtiyojdan ehtiyojga о‘tish faqat pastdan tepaga qarab bо‘ladi. Alferderda esa harakat ikki tomonlama bо‘ladi. YA’ni, pastdagi ehtiyoj qondirilmasa yuqoriga, yuqoridagi ehtiyoj qondirilmasa, pastga harakat bо‘ladi.


Makklelandning о‘zlashtirilgan ehtiyojlar nazariyasi.
Makkleland nazariyasi insonning о‘zini tutishiga muvaffaqiyatlar, ishtirok etish va hukmronlikka ehtiyojlar qanday ta’sir etishini о‘rganish va tasvirlash bilan bog‘liq. Bu ehtiyojlar, agar insonda kuchli bо‘lsa, uning о‘zini tutishiga sezilarli ta’sir kо‘rsatadi.


Motivatorlar va gigiyenik omillar nazariyasi.
Gigiyenik omillar - mehnat sharoitlari xususiyatlari bо‘lib, ular faqat qoniqarsiz bо‘lgandagina rag‘batlantirmaydigan ta’sir kо‘rsatishga qodir.
Motivatorlar - motivlashtirishni kuchaytirishga qodir biznesdagi insoniy munosabatlar omillaridir.
1960-yilda Frederik Gersberg va uning xodimlari kishi ehtiyojlarini о‘rganish bо‘yicha о‘zlarining maxsus izlanishlarini о‘tkazdilar. Ular ishchilardan faoliyatlarining qoniqtiradigan va qoniqtirmaydigan aniq tomonlarini ifodalab berishni sо‘raydilar va bu sо‘rov natijalarini tahlil qildilar. Ular ishdan qoniqish yoki qoniqmaslik hissiyoti bilan bog‘liq ikkita mutlaqo boshqacha omillar mavjudligini aniqladilar. Gersberg gigiyenik omillar deb nomlangan aspektlar(tomonlar) qoniqmaslik hissiyoti bilan bog‘liq. Firma siyosati, mehnat sharoitlari va xavfsizlik texnikasi faqat nomukammal bо‘lgandagina ishdan qoniqmaslikning potensial manbalari hisoblanadi. Bunda rahbarlik faqat gigiyenik omillarni yaxshilash orqali xizmatchilar motivasiyasini amalga oshirolmaydi. Boshqa tomondan, mehnat unumdorligini oshirish uchun motivatorlar deb nomlangan omillar: tan olinish, mas’uliyat, xizmatga kо‘tarilishi va shaxsiy rag‘batlantirishning boshqa usullari muvaffaqiyat bilan qо‘llanilishi mumkin. Gersberg nazariyasi Maslou nazariyasining tabiiy davomidir: motivatorlar iyerarxiyaning yuqori darajalarida joylashgan, gigiyenik omillar esa quyi daraja ehtiyojlarini ifodalaydi.
Menejerlar kо‘proq nimaga - motivatorlarga yoki gigiyenik omillarga e’tibor berishi kerak? Bu vaziyatlarga bog‘liq, о‘rta sinfga mansub katta lavozimdagi malakali, yuqori haq oluvchi xodimlarni motivatorlar yordamida yaxshi rag‘batlantirish mumkin. Past malakali, kam haq oluvchi, xavfli mehnat sharoitlarida ishlaydigan ishchi yoki keksa xodimlar uchun esa, avvalo, gigiyenik omillarning yaxshilanishi muhim. Sо‘ng motivatorlarning qо‘llanishi yaxshi samara berishi mumkin.