O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti kredit-iqtisod fakulteti

 
1-rasm. Riskning portfelga kiruvchi aktivlarning miqdoriga nisbatan 
bog‟liqligi
3
 
Riskni diversifikatsiya qilish orqali uni pasaytirishda, portfeldagi 
aktivlarning turli-tumanligidan tashqari ularning ulushiga ham bog‟liqdir. 
3
ДжеймсК. ВанХорн, ДжонМ. Вахович. Финансы, учебноепособие, Бишкек – 2003, 68стр. 

---

15 
Shuni aytish kerakki, istalgan riskni ham diversifikatsiya orqali kamaytirib 
bo‟lmaydi. Masalan, iqtisodiy inqiroz barcha korxonalarga birdek ta‟sir qiladi. 
Oldini olib bo‟lmaydigan risk sistematik risk deb ataladi. Aksincha, oldini olish 
mumkin bo‟lgan risk esa nosistematik risk deb ataladi. 
Biz yuqorida ta‟kidlaganimizdek, ko‟pgina insonlar riskga borishga 
tayyorlar. Agar ularga buning evaziga yetarli miqdorda kompensatsiya oladigan 
bo‟lishsa albatta. Mantiqan, qanchalik risk baland bo‟lsa, unga yarasha 
kompensatsiya ham shunchalik yuqori talab etiladi. 
Masalan, qimmatli qo‟gozlarga bo‟lgan risk qanchalik yuqori bo‟lsa, 
investorlar undan shunchalik yuqori daromad talab qilishadi. Uning grafigini 
quyidagicha tasvirlash mumkin. 
2-rasm.Riskning daromad bilan muttanosibligi
4
 
Sistematik risk bilan qimmatli qog‟ozning daromadlik darajasi orasidagi 
bog‟liqlikni ko‟rsatuvchi chiziq qimmatli qog‟ozning bozor chizig‟ideb ataladi.Bu 
chiziqning og‟ish burchagi qanchalik katta bo‟lsa qimmatli qog‟ozning risklilik 
darajasi ham shunchalik yuqori bo‟ladi.
E‟tibor beringki, biz faqat qimmatli qog‟ozlarning talab qilinadigan 
daromadligi bilan sistematik risk bilan taqqosladik, bunda bizlar investorning 
portfeli ideal diversifikatsiya qilingan deb olganmiz. 
4
Джеймс К. Ван Хорн, Джон М. Вахович. Финансы, учебное пособие, Бишкек – 2003, 69стр. 

---

16 
Yuqorida biz riskga umumiy ta‟rif berib, uning mazmun mohiyatini, 
turlarini, boshqarish metodlari, daromadlik bilan muttanosibligini va uni 
kamaytirishning yo‟llari bilan qisqacha tanishib chiqdik. Endilikda, mavzuimiz 
bilan bevosita bog‟liq bo‟lgan bank risklari, aniqrog‟i kredit risklani bilan 
tanishamiz. 
Hozirda, Bazel II standartlariga ko‟ra bank risklarini quyidagi yirik 
guruhlarga bo‟lib o‟rganishimiz mumkin. 
Bevosita bank risklari: 
1.
Kredit riski. 
2.
Bozor(foiz, valuta va boshqalar) riski. 
3.
Operatsion risk. 
4.
Likvidlik riski. 
Umumiy risklar: 
1.
Tarmoqli risklar. 
2.
Mamlakat yoki hudud riski. 
Kredit riskiga ta‟rif beradigan bo‟lsak, kredit riski bu – bank kreditlarining 
o„z vaqtida qaytmasligi hamda ularga hisoblangan foizlarni to„lashda yuzaga 
keladigan muammolarning yuzaga kelishi deb aytishimiz mumkin. 
Kredit riski likvidlik riski bilan bevosita bog‟liqdir. Kredit portfelining 
muddati bo‟yicha qay darajada shakllantirilganligi, passivlarning strukturasining 
qay holatda ekanligidan, biz bankning aktivlari va uning majburiyatlarininng qay 
darajada balanslashganligiga baho berishimiz mumkin. Bu esa bankning likvidlik 
darajasi bilan bog‟liqligini aytishimiz mumkin. 
Bozor riski deganda, iqtisodiyotdagi 4 ta yirik bozorlardagi(qarz 
munosabatini ifodalovchi qimmatli qog‟ozlar bozori, aksiyalar bozori, tovar va 
valuta bozori) narxlarning o‟zgarishidan kelib chiqadigan riskni nazarda tutushimiz 
mumkin. 
Operatsion risk ichki tizimdagi muamolardan kelib chiqadigan xatoliklardan 
yuzaga keladigan, hodimlarning xatti-harakatidan yuzaga keladigan yoki 
firibgarlik, tashqi omillar natijasida yuzaga keladigan risklar tushuniladi.

---

17