O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI




Axborot tizimlari:
loyihalashtirish, moliyalashtirish va hayotiy sikli


Toshkent – 2016

Kenjaboev A.T., Ayupov R.X., Ikramov M.M. Axborot tizimlari: loyihalashtirish, moliyalashtirish va hayotiy sikli. – Toshkent: TMI, 2016. – 92 bet.
“Axborot tizimlari” faniga bag‘ishlangan ushbu o‘quv-uslubiy qo‘l- lanmada turli xildagi va ko‘rinishdagi axborot tizimlari loyihalarini tuzish, boshqarish va ularni moliyalashtirish haqida so‘z yuritiladi. Unda hozirgi paytda qo‘llanilish sohasi tobora kengayib borayotgan loyihalar turlari to‘g‘risida, ularda ishlatiladigan turli modellar va algoritmlar, loyihalarni moliyaviy jihatdan ta’minlash va ularni boshqarish masalalari haqida ba- tafsil ma’lumotlar berildi. Undan tashqari, turli xildagi iqtisodiy yonda- shuvlarga asoslangan loyihaviy modellarning qo‘llanilish imkoniyatlari tah- lil qilingan. Ushbu o‘quv-uslubiy qo‘llanma moliya va bank ishi yo‘na- lishida axborot tizimini yaratish asoslari bo‘yicha ta’lim olayotgan talaba, magistrantlarga hamda ilmiy tadqiqotchilar, axborot tizimini loyihalashtirish jarayonlarini yaqindan o‘rganmoqchi bo‘lgan doktorantlarga mo‘ljallangan.
Qo‘llanma Toshkent moliya instituti O‘quv-uslubiy Kengashida mu- hokama qilingan va kengashning 2015 yil 26 yanvardagi №4/13 qarori bilan nashrga tavsiya etilgan.


Taqrizchilar: S.D. Gaibnazarov, TATU, “Axborot ta’lim texnologiyalari” kafedrasi dotsenti, t.f.n.
B.Sultonov, TMI, “Informatsion-kommunikatsion texnologiyalar” kafedra dotsenti

1. Axborot tizimlari va ularning asosiy ko‘rsatkichlari

Ushbu o‘quv-uslubiy qo‘llanmada axborot tizimining loyihalarini tuzish, ularni rivojlantirish, tashkil etish va boshqarish, moliyalashtirish masalalari atroflicha o‘rganiladi. Bunda asosiy vazifalar sifatida axborot tizimi loyihasining rejasini tuza bilish, loyihalarni boshqarish va reja- lashtirish bilan bog‘liq xilma-xil usul va uslubiyatlar bilan bevosita tani- shish hamda bu ishlarni amalga oshira bilish va hayotga tatbiq qilish bi- lan bog‘liq bo‘lgan bilimlar majmuasiga ega bo‘lish kabilar qabul qilin- gan. Bunga misol qilib, loyiha maqsadini aniqlay bilish, qo‘yilgan masalalarni yecha olish, loyihalarni tashkil etish, manbalarni taqqoslash va ularni maqsadga muvofiq ravishda boshqara bilish, monitoring jara- yonini tashkil qilish va loyihaning amalga oshishini baholash, loyiha- larda moliyaviy mexanizmlardan foydalanish, loyihalarning investitsion samaradorligini baholash kabi ishlarni keltirish mumkin. Bundan tash- qari, loyihalarga jamoaning barcha qatlamlarini jalb etish hamda loyiha- larga tashqaridan tegishli yordamning foydasi darajasini aniqlay bilish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Loyiha tuzish masalasini o‘rganishdan avval biz axborot tizimlari va ularning asosiy xususiyatlari bilan tanishib chiqamiz.

Har qanday tashkilotning informatsion tizimini umumiy tarzda quyidagicha sxematik ko‘rinishda ifodalash mumkin:
Ochiq tizimlarda teskari aloqa va nazorat mexanizmi mavjud bo‘lmaydi. Demak, yuqorida keltirilgan tizim yopiq tizim deb ataladi. Albatta, tizimning ichida boshqa bir tizimlar mavjud bo‘lishi ham mum-

People Resources: End Users and IS specialists

kin. Bunday tizimlar murakkab tizimlarga kiradi va ular boshqa tur va toifadagi tizimlarni o‘z ichiga tarkibiy qism sifatida qamrab oladi. Har bir tizim boshqalaridan chegaralar orqali ajratib turadi. Agar tizim tashqi muhit ko‘rsatkichlari o‘zgarganda ham, o‘z-o‘zini o‘zgartira va boshqara olsa, bunday tizimlarni adaptiv tizimlar deb ataladi. Har qanday iqti- sodiy informatsion tizimni quyidagicha sxematik ravishda ifodalash mumkin: