O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. X. Abdurahmonov, sh. R. Xolmo‘minov

1.2.
 
Personalni boshqarish fanining mohiyati, predmeti va 
maqsadlari 
 
Mamlakatimiz 
bozor 
munosabatlariga 
o‘tishi xodimlarni 
boshqarish tizimida bir qator vazifalarni amalga oshirilishini taqozo 
etadi. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida korxona va 
tashkilotlarning o‘z mavqelarini saqlab qolishi, ularning raqobatbar-
doshligini ta’minlash va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish 
maqsadida xodimlarni boshqarish sohasida amalga oshirilishi lozim 
bo‘lgan vazifalar ilmiy va amaliy usullarni to‘g‘ri tanlashni talab etadi. 
Bugungi kunda ham personalni boshqarish jarayonida oʻz 
yechimini kutayotgan bir qator dolzarb muammo va kamchiliklar 
saqlanib qolmoqda, shu jumladan: 
– personalda tanqidiy fikrlash, axborotni mustaqil izlash va tahlil qilish 
koʻnikmalarining mavjud emasligi; 
– ishlab chiqarish jarayonida mutaxassislar malakaviy darajasi 
mehnat bozorining zamonaviy talablariga yetarlicha javob bermasligi; 
– xodimlarning malaka oshirish tizimi samarali tashkil etilmaganligi, 
jumladan malaka oshirish muassasalarida oʻquv mashgʻulotlari 
oʻtkazish uchun yuqori malakali mutaxassislar jalb qilinmaganligi. 
Avvallari korxona va tashkilotlardagi kadrlarni boshqarish 
bo‘yicha asosiy tarkibiy bo‘linma kadrlar bo‘limi bo‘lib, unga 
kadrlarni ishga qabul qilish va bo‘shatish, shuningdek, o‘qitish, 
malakasini oshirish va qayta tayyorlash sohasidagi vazifalar yuklanar 
edi. Shu sababli ham kadrlar bo‘limi xodimlarni boshqarish va ularga 
yetarli ish sharoitlari yaratib berishni ta’minlash sohasidagi bir qator 

---

15 
vazifalarni bajarmasdi. Mamlakatimizda mehnat bozori iqtisodiyoti 
chuqur ildiz otib borayotgan hozirgi davrda xodimlarni boshqarish 
sohasida. «Kadrlar tayyolash milliy dasturi»ga muvofiq bir qator 
talablar yuzaga keldi. Ular orasida eng muhimlari: ijtimoiy psixologik
diagnostika; guruhlarga o‘zaro shaxsiy hamda rahbarlik munosabat-
larini tahlil qilish va tartibga solish; ishlab chiqarish hamda ijtimoiy 
ixtiloflarni hamda stresslarni bartaraf etish; kadrlarni boshqarish 
tizimini axborot bilan ta’minlash; ish bilan bandlikni boshqarish; 
yuqori lavozimlarga nomzodlarni tanlash va baholash; kadrlar 
patensialini va xodimlarga bo‘lgan ehtiyojlarni tahlil qilish; kadrlar 
boshqaruvi; xizmat martabasini rejalashtirish va nazorat qilish; 
xodimlarning kasbiy va ijtimoiy-psixologik moslashuvi; mehnat 
jarayonidagi motivlar va sabablarni boshqarish; mehnatning huquqiy 
munosabatlarini tartibga solish masalalari; mehnat psixofiziologiyasi, 
ergonomikasi va mehnat estetikasini amalga oshirilishini kuzatish va 
shunga muvofiq choralar ko‘rishdan iboratdir. Shunga ko‘ra kadrlar 
bo‘limining ham bajradiga vazifalar doirasi kengayib, ayni paytda 
kadrlar bo‘limi tarkibiy jihatdan mehnatni tashkil etish va ish haqi 
bo‘limlari, mehnatni muhofaza qilish, xavfsizlik texnikasi bo‘limlari 
va shu kabi bo‘limlar bilan birgalikda xodimlarni boshqarish 
sohasidagi vazifalarni amalga oshirishdan iborat bo‘ladi. Yangi 
xizmatlarning vazifasi korxon va tashkilotlardagi kadrlar siyosatini 
amalga oshirishdan, mehnat potensialini boshqarish sohasidagi faoliya-
tini muvofiqlashtirishda iborat. 
Ma’muriy-buyruqbozlik tizimi sharoitida ikkinchi darajali deb 
qaralgan bu vazifalarga bozor munosabatlari sharoitida alohida e’tibor 
qaratib, ularning bajarilishidan har bir korxona manfaatdordir.