O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jalik vazirligi

rasm. Angar ti’idagi omborxonaning shamollatish tizimi ventilyatorlari.

6. 
   rasm. Angar ti’idagi omborxonaning ichki va tashqi ko‘rinishi
   

Don omborxonalarining tasnifi Elevator sanoatining korxonalari donni saqlash usuli va mexanizatsiyalashtirilganlik darajasiga kura turlarga bulinadi. Turlarga bulishda donni saqlash davomiyligi ham hisobga olinadi. Don uyum xolida va idishlarda saqlanadi. Yumshok idishlarda fakat uruglik donlar hamda saqlashga kam miqdorda keltirilgan ba‘zi usimliklarning donlari saqlanadi. Bir kator mamlakatlarda donni tashish uchun kattik taralar — konteynerlardan foydalaniladi.

Donni uyum xolida saqlash ikki turga bulinadi: yerda va siloslarda. Birinchi usulda uyumning balandligi 5—6 m, siloslarda esa don uyumining balandligi 40 m gacha yetadi.
Korxonalarda donni vaktinchalik va uzok muddat saqlashga muljallangan omborxonalar bulishi mumkin. Vaktinchalik omborxonalar don ommaviy tarzda keltirilganda va uzok muddatli saqlashga muljallangan omborxonalar tulganda kerak buladi.
Mexanizatsiyalashtirish darajasiga qarab omborxonalar mexanizatsiyalashtirilmagan va mexanizatsiyalashtirilgan turlarga bulinadi. Mexanizatsiyalashtirilmagan omborxonalar gorizontal va kiya polli bulishi kerak. Ikkinchi turdagi omborxonalar uz-uzidan bushatiladigan hisoblanadi. Gorizontal polli omborxonalar pastki konveyerga uz okimi bilan fakat kisman bushatiladi. Omborxonalarning (elevatorlarga nisbatan) afzalliklariga kurilish tan-narxining pastligi (mexanizatsiyalashtirilgan omborxonalar), maxalliy kurilish materiallaridan foydalanish imkoniyatining mavjudligi, tez kurib bitkazilishi, nisbatan namligi yukori bulgan donni saqlash imkoniyatining mavjudligi kiradi.
Elevatorlar — siloslarga ega hamda tulik mexanizatsiyalashtirilgan don omborxonalari bulib, donni yaxshi saqlanuvchanligini ta‘minlaydi.
Elevatorlarning afzalliklariga don bilan bog‘liq jarayonlarning to‘liq mexanizatsiyalashtirilganligi, donning saqlanuvchanligini ta‘minlash bo‘yicha amalga oshiriladigan ishlarga kam mehnat sarflanishi, kurilish hajmidan yaxshi foydalanish, donning kam yukotilishi, donning tashqi muhitdan yaxshi ajratilganligi, kurilish maydonining kichikligi kiradi. Mexanizatsiyalashtirilgan omborxonalarni kurishga sarflanadigan xarajatlar ishchi va bushatish minoralari, birlashtiruvchi ayvonlar, temiryul va avtomobillarning kirish joylarini uzaytirish, maydonning kattalashishini hisobga olganda elevatorlarni kurish tannarxiga mos keladi. Bunda shuni hisobga olish kerakki, omborxonalarning xizmat qilish muddati elevatorlarnikidan kam, ulardan foydalanish xarajatlari esa katta buladi. Don omborxonalarini kurishda kurilish materiali sifatida asosan yogoch va temir-betondan foydalaniladi. Yog‘och omborxonalar bir kator afzalliklarga (issiqlik utkazuvchanligining kichikligi, yaxshi gigrosko‘ikligi, ishlov berishning osonligi, kurilishning tezligi va oddiyligi) ega bulishiga karamasdan yongin xavfining mavjudligi va kam muddat xizmat kilganligi sababli xozirda kurilmaydi.

Nazorat savollari:

1. 
   Tabiiy ravishda shamollatiladigan (tashqi havo bilan sovutiladigan) omborlarni ta‘riflang
   
2. 
   Ventilyator vositasida tashqi havo bilan sovutiladigan (sovuq havo mahsulot qavatlari orasidan o‘tkaziladigan) omborlarni ta‘riflang.
   
3. 
   Muzxona va muzli omborlarning turi va tuzilishini tavsiflang.
   
4. 
   Sun‘iy sovutiladigan sovutgichlarga izox bering.
   
5. 
   Havo va gaz tarkibi nazorat qilib turiladigan sovutgichlar ta‘rifi.
   
6. 
   Uyum va handaqlar uchun qanday joy tanlanadi?
   
7. 
   Doimiy omborxonalar sig‘imi jihatidan qanday turlarga bo‘linadi?
   
8. 
   Tabiiy ravishda shamollatiladigan omborlarga meva-sabzavotlarni joylashning qanday usullaridan ko‘p foydalaniladi?
   
9. 
   Sovutgichlar sig‘imiga ko‘ra qanday hajmda bo‘lishi kerak?
   
10. 
    Gaz muhitini boshqarib saqlash usuli qanday turlarga bo‘linadi?
    

5-ma`ruza: Saqlash omborlarini loyihalash va loyihani tanlash

Reja:

1. 
   Loyihaning iqtisodiy asosi
   
2. 
   Xom ashyo zonasi
   
3. 
   Don omborining qurilish maydoniga kuyiladigan talablar
   
4. 
   Texnologik sxemasini tanlash
   
5. 
   Xom ashyo hisobi.
   
6. 
   Liniya, sex yoki zavodning ishlash grafigi
   
7. 
   Donni saqlash korxonalaridagi texnologik jarayonlar
   

Adabiyotlar: 1, 2, 5, 6, 7, 8, 10