O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi abdulla qodiriy nomli jizzax davlat

AMIR TEMUR BOBOMIZNING DO'STLIK HAQIDA AYTGANLARI

Do'stlik — barcha boylikdan afzal.

Do'stingni yomon kunda sina.

Do'stlik sinovda bilinadi.

Chin do'st do'stidan hech qachon ranji-maydi. Agar ranjisa ham uzrini qabul qiladi.

Topshiriq:

1. Do'stlik haqida aytilgan hikmatlarni yod oling.

DO'ST

Sitora Rahmonbekova

Do'st degani nima o'zi, Muncha shirin ekan so'zi. Maqtar yaxshi so'zimni, Qilgan ezgu ishimni. Bilmay yolg'on so'zlasam, Biror foyda ko'zlasam.

Bu bo’limni o’tishda o’qituvchi interfaol metodlar yordamida o’quvchilarga milliy-ma’naviy qadriyatlar singdiriladi.

4 – sinf o’quvchilariga “Odobnoma” darsida “Merosimiz -Faxrimiz” bo’limini o’rgatishda;

Qo'shiq inson ruhiyatiga ta'sir etuvchi muhim ma'naviy ozu-qadir. "Qo'shiq" atamasi turkiy "qo'shmoq" fe'lining o'zagidan yasalgan bo'lib, misraga misrani qo'shib kuylashni, aytish ma'nolarini anglatadi.

Qo'shiq mazmuni, aytilish o'rni, usuli va vazifasiga qarab ham turlarga bo'linadi. Masalan, mehnat qilish paytida, ishlayotganlar tomonidan ijro etilib, mazmunan mehnat jarayoni bilan bog'liq bo'lsa, bunday qo'shiqlar mehnat qo'shiqlari de-yiladi.

Yoki insonning ko'ngil kechinmalari ifodalansa, unday qo'shiqlar lirik qo'shiqlar deyiladi.

Xalq qo'shiqlarida mehnatkash xalqning ruhiy kechinmalari, dunyoqarashi aks etadi.

Qo'shiqlar kishilarni ruhan tetiklikka, jasoratga, mehnatsevar-lik va elparvarlikka, vatanparvarlik va do'stlikka, sadoqatga chaqiradi. Inson hayoti davomida qo'shiqning o'rni juda katta. U kishi qalbini yumshatadi, ezgu ishlar sari yetaklaydi, ba'zan ayrim muammolar yechilishiga ham sabab bo'ladi. Qo'shiq ta'sirida sog'lig'i yaxshilangan bemorlar ham ko'plab topiladi. Shuning uchun ham bobo-momolarimiz qo'shiqni qadrlaganlar va asrlar osha avlodlarga meros qilib qoldirganlar.

O'zbek xalqining dehqonchilik, chorvachilik, hunarmandchilik bilan bog'liq qo'shiqlari mavjud bo'lib, ular o'ta qadimiyligi bilan qimmatlidir.

Don yanchishda:

Mayda-mayda, mayda qil, maydayo-mayda, Qopda turgan unday qil, maydayo-mayda. Bui maydani bo'lgan so'ng, maydayo-mayda, O'tli, suvli soyda bo'l, maydayo-mayda.

Maydalar qil, ko'raylik, maydayo-mayda, Shoxingga gul taqaylik, maydayo-mayda. Shoxingdagi gullarni, maydayo-mayda, Yaxshilikda ko'raylik, maydayo-mayda.

Yoki qo'y sog'ishda:

Esli molim-oqilim, turey-turey, Yelkamdagi kokilim, turey-turey. Shuncha molning ichida, turey-turey, Bog'da ochilgan gulim, turey-turey.

O'zbeklar orasida gilam, sholcha to'qish keng tarqalgan bo'lib, ana shu mehnat jarayonida quyidagicha qo'shiqlar aytilgan:

O'rmagimni to'qiyman, Kecha-kunduz to'qiyman. Qachon tamom bo'ladi, Deb ashula to'qiyman.

Keyinchalik xalq qo'shiqlari musiqa asboblari jo'rligida kuyla-na boshlangan. Qo'shiqlaming kuylar jo'rligida ijro etilishi unga alohida joziba bag'ishlaydi va tinglovchiga ta'siri kuchliroq bo'ladi. O'zbek milliy musiqa asboblari qatoriga dutor, rubob, nay, g'ijjak, doira kabilar kiradi.

Dutor - chertma torli xalq cholg'u asbobi. O'rta Osiyo va Sharqiy Tur-kistonda keng tarqalgan. Asosan tut yog'ochidan yasaladi. Hozirda o'rik, yong'oq yog'ochlaridan ham ish-lanmoqda. Xalq orasida "To'rg'ay", "Farg'onacha", "Tanovar", "Rohat", "Munojot", "Jigarpora", "Suvora", "Dilxiroj", "Chertmak", "Sha-foat", "Qo'shtor" kabi maxsus dutor kuylari yaratilgan.

Rubob - torli cholg'u asbobi. Noxun (mediator) bilan chertib chalinadi. Sharq xalqlari: o'zbek, tojik, uyg'urlar orasida keng tarqalgan. Asosan uch xili mavjud: qashqar rubobi, afg'on rubobi va pomir rubobi.

Nay - puflab chalinadigan musiqa asbobi. Sharq xalqlarida keng tarqalgan. Nay bo'ylamasiga va yonlamasiga ushlab chalinadigan turlarga bo'linadi. Nayning eiig qadimgi turi cho'pon nayidir. U bo'ylamasiga chalinadi. Sozandalar o'rtasida ko'proq yonlamasiga ushlab chalinadigan naylar tarqalgan.

G'ijjak - torli, kamonli soz. O'zbek, tojik, turkman, uy-g'urlarda keng tarqalgan.

Doira (childirma, chirmanda) - o'zbek, tojik, uyg'ur va boshqa Sharq xalqlarining zarb-usul sozi. Gardishi tok zangidan, yong'oq, o'rik yog'ochidan yasaladi, gardishi ustidan bir tomonlama teri qoplanadi. Ich tomoniga halqachalar osiladi.

Yurtimizda xalq e'tiborini qozongan, uning qalb to'ridan joy olgan san'atkorlar juda ko'p. Biri qo'shiqchilik sohasida shuhrat qozongan bo'lsa, boshqa birlari raqs san'ati bilan e'tibor top-gan, yana birlari opera va balet yulduzi bo'lsa, yana boshqa biri dramatik yoki kinoaktyor sifatida o'zini namoyon etgandir. Xalqimizning ularga mehri bo'lakcha. Chunki xalq san'atkordan, uning san'ati sehridan kuch, ma'naviy ozuqa oladi. Shuning uchun ham xalq orasida "San'atkor - qalb chirog'i" degan ibora yuradi.

Xalq e'tirofini topgan san'atkorlarimizdan Tamaraxonim, Mukarrama Turg'unboyeva, Abror Hidoyatov, Soyib Xo'jayev, Komiljon Otaniyozov, Yunus Rajabiy, Halima Nosirova, Botir Zokirov, Olim Xo'jayev, Sora Eshonto'rayeva, Hamza Umarov kabilaming nomlarini iftixor bilan tilga olamiz. Ulardan ayrimlari bilan tanishing.




Yunus Rajabiy (1897-1976) - bas- takor, xonanda va sozanda, o'zbek xalq musiqa merosini to'plovchi, akademik, xalq artisti. U ko'plab kuy, ashulalar, xor asarlari muallifi, bir qancha qadimgi o'zbek kuy va ashulalarini tiklagan. Yunus Rajabiyning o'zbek musiqa merosini to'plashdagi
xizmatlari katta. "ShashmaqonV'ning 6 jildlik yangi nashrini tayyorlagan allomadir.Yunus Rajabiy

NASIHAT

Bobom bizga foydali maslahatlar beradilar.

—Elektr nuri bo'lmasa, qorong'ida dars tayyorlay olmaysizlar. Shuning uchun kerak bo'lmagan chiroqlarni o'chirib qo'ying, — deydilar.

To'g'ri-da, agar yorug' bo'lmasa, qanday yashash mumkin. Elektr insonlar uchun muhim narsa. Undan to'g'ri foydalanish zarur. Bobom ko'pni ko'rganlar. Shuning uchun zarur nasihatlar beradilar.

—Tejamli bo'lishning foydasi ko'p, — deydilar bobom.

SUHBAT ODOBI

Ko'pchilik davrasiga kirganingizda, badaningiz, kiyimingiz ozoda bo'lsin. Davraga yoshingizga qarab joylashing. Qovoq solib, po'ng'illab gapirmang. Muo-malangiz xush, chehrangiz ochiq bo'lsin. Boshqalarga so'z bermay, mahmadonalik qilmang. So'zingiz ma'noli, qisqa bo'lsin. Arzigan va arzimagan narsaga

kulavermang. Suhbatdoshini masxaralash, laqab qo'-yish, qo'lini paxsa qilib yoki pichirlab gaplashish xunuk odatdir.

Siz ham bobo va buvilaringizning nasihatlariga quloq solasizmi?

RUXSAT SO'RASH ODOBI

Yumush bilan biror kishining uyiga borsangiz, indamay-netmay eshik ochib kirmang. Awal eshikni qoqing. Ichkaridan „kimsiz" deb so'rashsa, ismingizni to'liq ayting. Eshik ochgan uy egasiga ochiq chehra, muloyimlik bilan salom bering. So'ng muddaoyingizni so'zlang.

Aziz o'g'il-qizlarim, shuni doimo yodda tuting. Kishi hayotida o'zgalarga ko'rsatgan xizmatiga qarab izzat topadi.

Matnlarni o'qib, qanday xulosa chiqardingiz?

DO'STLIKNING XOSIYATI

Ibn Sino yetuk hakim bo'lib yetishibdi. Otasi o'g'liga nasihat qilibdi:

— Bolam, endi siz podsho saroyidagi davlat bilan kifoyalanmang. O'zingiz har bir qishloq, shaharda saroy quring. Shu saroyda insonlarni davolang. O'g'il „Xo'p" debdi-yu: „Buncha ko'p saroyni qanday qurish kerak?" — deb o'ylab qolibdi.

Bu savolga javob topish kerak. Ibn Sino bir mo'y-safiddan maslahat so'rabdi. Mo'ysafid hakim yigitga juda oqilona maslahat beribdi:

— Siz, shahrimizga keluvchi har bir sayohatchi bilan uchrashing. Ular bilan tanishing, do'stlashing, bordi-keldi qiling, siz ularning yurtiga borganingizda, ularning uylari Sizning saroyingiz bo'lib qoladi. O'sha yurtdagi bemorlar Sizning marhamatingizdan bahra-mand bo'ladilar.

Ibn Sino dono maslahatga amal qilib, do'sti ko'p odam doimo sog'lom bo'ladi, degan xulosaga kelgan ekanlar.

Yuqorida qayd etilgan manbalar ustida ishlashda o’qituvchi o’z maxoratini namoyon qilib interfaol metodlar asosida o’quvchilarni faollashtirib, milliy – ma’naviy qadriyatlarimizni o’quvchilar ongiga singdirib boradi.