O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

donlariga egalik qilishgan. Qolgan yerlar davlat ixtiyoriga olingan (vaqf 
yerlaridan tashqari). Davlat yerlarida va xususiy mulk yerlarida ijara- 
chi dehqonlar mehnat qilganlar. Ijara yerlarining hajmi 10 tanobgacha 
boïgan.
Xon va boshqa xususiy mulk yerlarida dehqonchilik qiluvchi- 
lar yarimchilar deb atalgan. Bunday deb atalishiga ular yetishtirgan 
hosilning yarmini ijara haqqi uchun berganliklari sabab bo'lgandi.
Xonning qarindoshlari o‘z xususiy yerlaridan davlatga soliq to'la- 
masdilar. Davlat suliqlaiidan ruhoniylar, katta amaldorlar, tarxon yer 
olganlar ham ozod etilgandi. Mayda yer egalari tobora xonavayron 
bo'lib borganlar. Oxir-oqibatda ular yerlaridan judo bo'lganlar.
Shaharlarning iqtisodiy taraqqiyotdan orqada qolishi, yirik sanoat- 
ning mutlaqo yo'qligi oqibatida G'arbiy Yevropa davlatlarida yersiz deh­
qonlar shaharga ish izlab borishdek imkoniyatga ega bo'lmagan. Oqi- 
batda ular qishloqda qolishga majbur bo'lganlar.
Suv tanqisligi tufayli dehqonchilik qiyin sharoitda olib borilardi. Shu 
boisdan Amudaryodan suv chiqarishga e'tibor berildi. XVIII asr 70-yil- 
larida Davkor ko‘li yonida kanal, XIX asr boshlarida esa Lavzan 
kanali, Qilich Niyozbiy kanali, Katta Xonobod kanali qurildi. Bu tad- 
birlar yerlarni sug'orish holatini yaxshilashga ko'maklashdi.
Soliq va maiburivatlar.
 Xi/a xonligida soliq va majburiyatlar haddan 
tashqari ko‘p bolgan. Asosiy soliq salg'ut, ya’ni yer solig'i edi. Bundan

---

177
tashqari, alg'ut (bir yo'la to'lanadigan soliq), miltiq puli (qurol sotib 
olish uchun aholidan yig'iladigan jarima), arava oluv (aholining qo'lida- 
gi aravalarini davlat ishlariga safarbar etish), uloq tutuv (aholining qo'li-