О‘zbyekiston Ryespublikasi Oliy va О‘rta maxsus ta’lim Vazirligi

Monopolistik raqobat sharoitida savdo
Ma’lumki xalqaro savdoda sof mukammal raqoba ancha kam uchraydi, buning sababi jahon xom-ashyo va tovarlar bozorining bо‘lishib olinganligi va xalqrao bozorlarda о‘ziga xos oligopoliya va monopoliyalarning vujudga kyelganligidir. Monopolistik raqobat asosidagi savdo nazariyasining rivojlanishiga katta hissa qо‘shgan olim Pol Krugman bо‘ldi.
Agar X — ma’lum firmaning sotish hajmi, S — tarmoqdagi umumiy sotish hajmi, n — tarmoqdagi firmalar soni, b — firmaning о‘z tovari narxiga bog‘liq ravishda bozordagi ulushini kо‘rsatuvchi talab о‘zgaruvchisi, R — mazkur firma tovari narxi, R* — raqobatchi tovarlarning о‘rtacha narxi bо‘lsa,

X=S[(1/n)-bx(P-P)*] (1) bо‘ladi.

Agar firma о‘z tovarlarini о‘rta narxda yuqori sotsa (R > R*), uning bozordagi ulushi (S/n) kam bо‘ladi (X<(S/n)). Agar firma о‘z tovarlarini о‘rtacha narxdan past narxda sotsa (R < R*), uning bozor ulushi kо‘proq bо‘lishi kyerak(X>(S/n)).

Monopolistik raqobatning xalqaro savdoga ta’sirni aniqlash uchun eng avvalo firmalar soni va ularning tovarlari narxi orasidagi uchta asosiy о‘zaro bog‘liqlikni aniqlash kyerak:

• 
  firmalar soni qanchalik kо‘p bо‘lsa, har bir firma ishlab chiqaradigan tovar hajmi shuncha kam bо‘ladi, о‘rtacha xarajatlar ortib boradi;
  
• 
  Firmalar soni qanchalik kо‘p bо‘lsa, raqobat darajasi yuqori bо‘ladi va tovar tarxi pasayadi;
  
• 
  Agar narx о‘rtacha narxdan yuqori bо‘lsa, bozordagi firmalar soni ortadi va aksincha.
  

Monopolistik raqobat modyelida dastlabki ikki bog‘liqlik muhim hisoblanadi. Xalqaro savdo tovar sotish bozorlari sig‘imini oshiradi. Firmalar soni va bir firmaga tо‘g‘ri kyeladigan о‘rtacha ishlab chiqarish xarajatlari quyidagi chiziqli tyenglama bilan ifodalanadi:

S* = (F/X) + c, (2)

S* = n(F/S)+c, (2a)

Bu yerda S* — о‘rtacha xarajatlar, F — doimiy xarajatlar, s — firmaning chyegaraviy xarajatlari.

Formuladan kо‘rinib turibdiki, ishlab chiqarish hajmi, о‘z navbatida sotish hajmi ortib borgan sari firmaning о‘rtacha xarajatlari kamayib boradi, chunki doimiy xarajatlar yanada kо‘proq tovarlar soniga bо‘linadi. Bozor muvozanatda bо‘lgan sharoitda har bir firma tovari narxi bir xil bо‘ladi, R = R*. Ushbu holatda 1 formula X = S/n ga kyeladi. X qiymatini ikkinchi formulaga qо‘ysak, 2a formula kyelib chiqadi. Bu formuladan kо‘rinib turibdiki, tarmoqda firmalar soni qanchalik kо‘p bо‘lsa, о‘rtacha xarajatlar shunchalik ortib boradi. Firmalar soni о‘zgarmagan holda sotish hajmining ortishi о‘rtacha xarajatlarning qisqarishiga olib kyeladi.